lakshmi-narayan-mandir-mandavagan
|| तीर्थक्षेत्र ||
श्रीपुरनगर, ज्याला श्रीगोंदा तालुक्यातील मांडवगण गाव असेही ओळखले जाते, हे अहमदनगर शहरापासून सुमारे ३० किमी अंतरावर स्थित आहे. श्रीगोंदा तालुका, जो साधुसंतांची भूमी आणि दक्षिण काशी म्हणून प्रसिद्ध आहे, येथे मांडवगण गावामध्ये मांडव्य ऋषीची तपोभूमी आणि संजीवन समाधी आहे. याच ऐतिहासिक आणि पौराणिक पार्श्वभूमीमुळे गावाला मांडवगण असे नाव देण्यात आले आहे.
मांडवगण गावाच्या आसपासच्या क्षेत्रात, सरस्वती नदीच्या तटावर, दोन नद्या – कटाक्ष आणि बटाक्ष – एकत्र येतात. या नदीच्या काठावर सिद्धेश्वर मंदिर, रामेश्वर मंदिर, होळकरांचा वाडा आणि लक्ष्मीनारायण मंदिर यांची स्थिती आहे. पुरातत्त्व विभागाने या लक्ष्मीनारायण मंदिराला राष्ट्रीय संरक्षित स्मारक म्हणून मान्यता दिली आहे.
गावातील लक्ष्मीनारायण मंदिर प्राचीन यादव काळातील असून, त्याला ‘गढी आईचे मंदिर’ असेही संबोधले जाते. मंदिर पूर्वाभिमुख असून, समोर एक आकर्षक दगडी दिपमाळ आहे. मंदिराची रचना मुखमंडप, सभामंडप, अंतराळ आणि गर्भगृह यांचा समावेश करते. सभामंडप आणि गर्भगृहाच्या द्वारशाखांवर उत्कृष्ट शिल्पांकन केलेले आहे.
मंदिरातील लक्ष्मीनारायणाची मूर्ती यवन आक्रमणकारांनी खंडित केलेली आहे, परंतु सध्या पुरातत्त्व विभागाच्या देखरेखीत मंदिराची पुनर्बांधणी आणि संरक्षण कार्य सुरू आहे.
मंदिराच्या ऐतिहासिक संदर्भांचा पुरावाही उपलब्ध नाही, मात्र हे यादव काळातील असावे असे मानले जाते. पूर्वी मंदिराला तटबंदी होती, पण सध्याच्या पुनर्बांधणीसाठी उत्खनन आणि डागडुजीची प्रक्रिया केली जात आहे.
मांडवगण गावात अनेक प्राचीन मंदिरे आहेत आणि गावाला यादव कालीन व पेशवाई कालीन पार्श्वभूमीचा समावेश आहे. या ऐतिहासिक स्थळांना भेट देण्यासाठी एकदा नक्की या.