तीर्थक्षेत्र

नगर जिल्ह्यातील कोपरगाव तालुक्यात, कोपरगाव शहरापासून केवळ ८ किलोमीटर अंतरावर असलेल्या कोकमठाण या गावात एक प्राचीन शिवमंदिर स्थित आहे. हे मंदिर १३व्या शतकात बांधले गेले असावे असे मानले जाते.

मंदिराची रचना पारंपारिक हिंदू मंदिरांप्रमाणेच पूर्वाभिमुख असून, यामध्ये अंतराळ, सभामंडप, आणि गर्भगृह असे तीन प्रमुख भाग आहेत. मंदिराचे शिखर विटांनी बांधलेले असून, त्यावर बारकाईने नक्षीकाम केलेले आहे, ज्यामध्ये लहान शिखरांची आकर्षक रचना दिसते.

मंदिराच्या गर्भगृहातील वितानावर नृत्य करणाऱ्या आणि वाद्य वाजवणाऱ्या यक्ष-गंधर्वांच्या कलाकृती कोरलेल्या आहेत, तर मुख्य शिखरावर शिवलिंग आणि अनंतशायी विष्णू यांची अप्रतिम शिल्पे दिसून येतात. मंदिराला पूर्वेकडून मुख्य प्रवेशद्वार आहे, आणि पश्चिमेकडेही एक छोटे प्रवेशद्वार आहे.

kokmathan-shivmandir-kokmathan

गाभाऱ्यात शिवलिंगाची स्थापना असून, त्याच्या पाठीमागे चौथऱ्यावर शेषशायी विष्णूचे शिल्प ठेवलेले आहे, ज्यामुळे या मंदिराचा मूळ उद्देश विष्णूच्या उपासनेसाठी असावा असे दिसते.

मंदिराच्या बाह्य भागावर, विविध देवतांच्या शिल्पांमध्ये सुरसुंदरी, वाद्य वाजवणारे यक्ष-गंधर्व, दिग्पाल आणि इतर देवी-देवतांची नक्षीकाम केलेली शिल्पे आहेत.

परंतु कालांतराने मंदिराची पडझड झाल्यामुळे काही शिल्पांची ओळख धूसर झाली आहे. या मंदिरात असलेल्या जालवातायांचे आकर्षक नक्षीकाम आणि शिखराच्या प्रतिकृती खूपच नेत्रदीपक आहेत.

शांत आणि निर्मळ गोदावरी नदीच्या काठावर वसलेले हे मंदिर कोपरगाव परिसरातील धार्मिक आणि ऐतिहासिक महत्त्वाचे स्थान मानले जाते.