kartarpur-gurdwara-gurunanak-samadhi
|| तीर्थक्षेत्र ||
गुरू नानक देव – शीख धर्माचे संस्थापक–
गुरू नानक देव हे शीख धर्माचे संस्थापक म्हणून ओळखले जातात. त्यांचा जन्म १५ एप्रिल १४६९ रोजी पाकिस्तानातील लाहोरच्या जवळील तळवंडी गावात एका हिंदू कुटुंबात झाला. आज त्या गावाला नानकाना साहिब असे नाव देण्यात आले आहे. भारतभर गुरू नानक यांचा जन्मदिन प्रकाश दिन म्हणून कार्तिक पौर्णिमेच्या दिवशी साजरा केला जातो.
लहानपणीच गुरू नानक यांच्यात धार्मिक भावना जागृत झाल्या. मौंजीबंधानाच्या समारंभावेळी त्यांनी जानवे घालण्यास नकार दिला होता, जो त्यांच्या धार्मिक स्वातंत्र्याच्या विचारांचा संकेत होता.
ज्ञानप्राप्तीनंतर, गुरू नानक यांनी शीख धर्माच्या तत्त्वज्ञानाचा प्रसार करण्यासाठी व्यापक प्रवास केले. त्यांनी देशभर प्रवास करत विविध धार्मिक स्थळांना भेटी दिल्या, तसेच इराकमधील बगदाद आणि सौदी अरेबियातील मक्का-मदिना यांचीही यात्रा केली.
गुरू नानक यांनी त्यांच्या शिकवणीद्वारे सर्वसामान्य लोकांमध्ये देव आणि धर्माविषयी जागरूकता निर्माण केली. हिंदू व मुस्लिम धर्मीयांमध्ये एकतेचा संदेश देत, त्यांनी जात-धर्माच्या पलीकडे जाऊन मानवतेच्या मुल्यांचा प्रचार केला. त्यांच्या तत्त्वज्ञानानुसार, एकच ईश्वर या जगाचे निर्माणकर्ता आहे आणि धर्म म्हणजे दर्शन आहे, दिखावा नाही.
गुरू नानक यांनी एकता, श्रद्धा आणि प्रेम यांचे तत्त्वज्ञान मांडले आणि अनेक धार्मिक केंद्रांची स्थापना केली. ते क्रांतिकारी विचारांचे होते आणि त्यांनी नवीन विचारधारेचा प्रचार करून मानवतेच्या एकतेसाठी काम केले. त्यांच्या जीवनातील शिकवणी आजही एकता आणि मानवतेच्या आदर्शांचा प्रतीक आहे.
करतारपूर गुरुद्वारा आणि गुरु नानक समाधी–
गुरु नानक देवजी यांनी आपल्या आयुष्यातील शेवटचे काही वर्ष करतारपूर येथे व्यतीत केले. २२ सप्टेंबर १५३९ रोजी त्यांच्या निधनानंतर, करतारपूरमध्ये त्यांची समाधी उभारण्यात आली. हा स्थल करतारपूर गुरुद्वारा म्हणून प्रसिद्ध आहे.
करतारपूर हे पाकिस्तानच्या पंजाब प्रांतातील नारोवाल जिल्ह्यात स्थित आहे. या गुरुद्वाराचे स्थान रावी नदीच्या काठी आहे, ज्यामुळे या ठिकाणाची धार्मिक आणि ऐतिहासिक महत्त्वता अधिक वाढते. करतारपूर गुरुद्वारा भारत-पाकिस्तान सीमा पासून केवळ तीन किलोमीटर अंतरावर स्थित आहे.
या गुरुद्वाराचे वास्तव्य धार्मिक आणि ऐतिहासिक दृष्ट्या महत्त्वाचे आहे, कारण येथे गुरु नानक देवजींच्या समाधीच्या ठिकाणी श्रद्धा व्यक्त केली जाते आणि ती शीख धर्माच्या अनुयायांसाठी एक पवित्र स्थळ मानले जाते.
करतारपूर गुरुद्वारा आणि गुरु नानक समाधी – ऐतिहासिक पार्श्वभूमी–
गुरु नानक देवजींच्या निधनानंतर त्यांच्या शवाचे अदृश्य होणे आणि त्याठिकाणी फुले फेकले जाणे याबद्दल मान्यता आहे. त्यामध्ये काही फुले शीख भाविकांनी घेतली आणि त्या अनुसार गुरु नानक देवजींच्या अंतिम संस्कारासाठी हिंदू परंपरेनुसार कार्यवाही केली. त्यांनी करतारपूर गुरुद्वारा दरबार साहिबमध्ये नानकजींची समाधी उभारली.
त्याचप्रमाणे, बाकीची फुले मुस्लिम भाविकांनी घेतली आणि त्यांनी मुस्लिम पद्धतीनुसार गुरुद्वारा दरबार साहिबच्या बाहेरील अंगणात एक मकबरा बांधला.
गुरु नानक देवजींच्या विचारांचे आणि शिकवणींचे पुढील प्रसार त्यांच्या शिष्य भाऊ लहना यांच्या माध्यमातून झाले, ज्याला नंतर गुरु अंगद देव म्हणून ओळखले गेले. या ठिकाणी सर्व गुरुंच्या शिक्षणांचा संग्रह करून दहा गुरुंच्या शिक्षणांचा एक शास्त्र तयार करण्यात आले, ज्याला गुरु ग्रंथ साहिब असे नाव देण्यात आले.
पाटियालाचे महाराज सरदार भूपिंदर सिंग यांनी १,३५,६०० रुपये खर्च करून या गुरुद्वाराचे निर्माण केले. पाकिस्तान सरकारने १९९५ मध्ये त्याची दुरुस्ती केली, जी २००४ मध्ये पूर्ण झाली. रावी नदीची देखभाल त्यात अनेक अडचणी निर्माण करते. २००० साली, पाकिस्तानने सीमेवर पूल बांधून भारतातून येणाऱ्या शीख यात्रेकरूंना व्हिसा-मुक्त प्रवेश देण्याचा निर्णय घेतला.
परंतु, २०१७ मध्ये भारतीय संसदीय समितीने परस्पर संबंध खराब झाल्यामुळे कोणत्याही प्रकारचा कॉरिडोर शक्य नाही असे घोषित केले. भारत सरकारने पंजाबच्या गुरदासपूरमध्ये आंतरराष्ट्रीय सीमेनजीक करतारपूर कॉरिडोर तयार करण्याचा निर्णय घेतला. गुरु नानक देवजींनी करतारपूरला स्थायिक केले आणि येथे त्यांच्या पवित्र मातीचा ठिकाण आहे.