kamika-ekadashi
|| कामिका एकादशी ||
हिंदू धर्मात एकादशीला अनन्यसाधारण महत्त्व आहे. आषाढ महिन्याच्या कृष्ण पक्षात येणाऱ्या एकादशीला ‘कामिका एकादशी’ असे संबोधले जाते. धार्मिक ग्रंथांनुसार, या दिवशी भगवान विष्णूंची भक्तिपूर्वक पूजा केल्याने देवता, गंधर्व आणि सूर्य यांच्यासह सर्वांचे पूजन झाल्यासारखे फळ मिळते. एका गावात एक शूर क्षत्रिय राहत होता.
एकदा काही कारणास्तव त्याचा एका ब्राह्मणाशी वाद झाला आणि या भांडणात त्या ब्राह्मणाचा मृत्यू झाला. आपल्या हातून घडलेल्या या घटनेमुळे व्यथित झालेल्या क्षत्रियाला त्या ब्राह्मणाचा अंत्यसंस्कार करण्याची इच्छा झाली. पण गावातील इतर ब्राह्मणांनी त्याला स्पष्ट नकार दिला आणि म्हणाले, “तू ब्रह्महत्येचे पाप केले आहेस. जोपर्यंत तू या पापाचे प्रायश्चित करून शुद्ध होत नाहीस, तोपर्यंत आम्ही तुझ्याकडून काहीही स्वीकारणार नाही.”
या क्षत्रियाने ब्राह्मणांना विचारले, “या पापातून मुक्ती कशी मिळेल?” तेव्हा ब्राह्मणांनी मार्गदर्शन केले की, “आषाढाच्या कृष्ण पक्षातील कामिका एकादशीला श्रीविष्णूंचे व्रत आणि पूजन कर. भक्तिभावाने ब्राह्मणांना अन्नदान, दक्षिणा दे आणि त्यांचे आशीर्वाद घे. असे केल्याने तुला या पापातून मुक्ती मिळेल.” क्षत्रियाने ब्राह्मणांच्या सल्ल्यानुसार कामिका एकादशीचे व्रत केले.
त्या रात्री स्वप्नात भगवान विष्णूंनी त्याला दर्शन दिले आणि सांगितले, “तुझी ब्रह्महत्येच्या पापापासून सुटका झाली आहे.” अशा प्रकारे या व्रताच्या प्रभावाने क्षत्रियाला पापमुक्ती मिळाली. शास्त्रांनुसार, स्वतः ब्रह्मदेवांनी देवर्षी नारदांना या व्रताचे महत्त्व सांगितले आहे. या व्रतामुळे मनुष्यजन्माचे सौभाग्य प्राप्त होते. जो कोणी या दिवशी श्रीविष्णूंना तुळशी अर्पण करतो, त्याची सर्व पापांपासून मुक्ती होते. तसेच, जो या रात्री विष्णूमंदिरात तूप किंवा तेलाचा दिवा लावतो, त्याच्या पितरांना स्वर्गात अमृताची प्राप्ती होते. म्हणूनच ही पाप नष्ट करणारी कामिका एकादशी प्रत्येकाने करावी.
कामिका एकादशीचे व्रत आणि पूजन :
या दिवशी सकाळी लवकर उठून स्नान करावे आणि स्वच्छ वस्त्र परिधान करावे. त्यानंतर श्रीविष्णूंच्या मूर्तीला प्रथम पवित्र जलाने स्नान घालावे, मग पंचामृताने अभिषेक करावा आणि पुन्हा स्वच्छ पाण्याने स्नान घालावे. यानंतर चंदन, अक्षता, फुले, अबीर किंवा अत्तर अर्पण करावे. धूप आणि दीप प्रज्वलित करून आरती करावी.
नैवेद्यासाठी लोणी आणि खडीसाखर मिसळून तयार केलेला प्रसाद अर्पण करावा, त्यात तुळशीची पाने अवश्य टाकावीत. पूजा संपल्यानंतर क्षमा मागून श्रीविष्णूंना नमस्कार करावा. शेवटी विष्णू सहस्रनामाचे पठण करावे आणि उपस्थितांना प्रसाद वाटावा. व्रताच्या दिवशी पूर्ण उपवास करावा; तथापि, ज्यांना उपवास शक्य नसेल ते फलाहार घेऊ शकतात आणि पिण्याच्या पाण्यात तुळस टाकू शकतात.
कामिका एकादशीचे खास उपाय :
या दिवशी सकाळी स्नानानंतर घरातील महिलांनी तुळशीची पूजा करावी आणि गाईच्या शुद्ध तुपाचा दिवा लावावा. त्यानंतर खालील मंत्राचा जप करावा. असे केल्याने घरात सुख-शांती नांदते आणि सर्व दोष दूर होतात:
महाप्रसाद जननी, सर्व सौभाग्यवर्धिनी
आधि व्याधि हरा नित्यं, तुलसी त्वं नमोस्तुते।।
काही खास नियम आणि उपाय:
सोमवार आणि एकादशीला नारळ फोडू नये: नारळ हे ब्रह्मा, विष्णू आणि महेश यांचे प्रतीक मानले जाते. या दिवशी नारळ फोडल्याने देवतांचा अपमान होतो आणि दोष लागतो.
दारात गाय आल्यास तिला हाकलू नये: गाय आपले संकट आणि दोष घेऊन जाते. तिला पोळी, गूळ किंवा अन्न देऊन सन्मानाने पाठवावे.
शिळे अन्न प्राण्यांना द्यावे: घरातील शिळे अन्न कुत्र्यांना किंवा मूक प्राण्यांना दान केल्याने पंचमहायज्ञाचे पुण्य मिळते.
उन्हाळ्यात पाणी मागणाऱ्याला नकार देऊ नये: तहानलेल्याला पाणी देणे हे मोठे पुण्य आहे. हातचे काम सोडूनही पाणी द्यावे.
गरजूंना मदत करावी: रस्त्यावर वृद्ध, अंध, अपंग किंवा आजारी व्यक्तीला मदत केल्याने पुण्याची संधी मिळते.
झाडूचा सन्मान करावा: झाडू हे लक्ष्मीचे प्रतीक आहे. महिलांनी ते आडवे ठेवावे, उभे ठेवू नये.
मीठ सांडल्यास पाय लावू नये: सांडलेले मीठ स्वच्छ करून पाण्यात टाकावे. मीठ आणि लक्ष्मी यांचा जवळचा संबंध आहे.
संध्याकाळी काही वस्तू देऊ नयेत: मीठ, पैसे आणि झाडू हे लक्ष्मीचे प्रतीक आहे. संध्याकाळी या वस्तू घराबाहेर देऊ नयेत.
दूध-दही संध्याकाळी दान करू नये: हे गाईपासून मिळते आणि लक्ष्मीस्वरूप आहे, म्हणून संध्याकाळी बाहेर देऊ नये.
देव्हारा सजवावा: देव्हाऱ्याजवळ डाव्या बाजूस नारळासह कलश ठेवावा आणि उजव्या बाजूस दीप लावावा.
कुटुंब आणि लक्ष्मी प्राप्ती :
एकत्र कुटुंबात लक्ष्मीचा वास असतो, म्हणून कुटुंब विभक्त करू नये. घरातील मुलांना स्वतःच्या मुलांप्रमाणे वाढवावे आणि त्यांना जबरदस्तीने वेगळे करू नये, नाहीतर लक्ष्मी निघून जाते. वडीलधाऱ्यांचा मान ठेवावा, कपट टाळावे आणि कर्तव्याची जाणीव ठेवावी. सकाळी लवकर उठून तुळशीला पाणी घालावे, घर स्वच्छ ठेवावे आणि कामे झटपट उरकावीत. असे केल्याने घरात शांती आणि समृद्धी नांदते. या नियमांचे पालन केल्यास लक्ष्मीप्राप्तीचा मार्ग खुला होतो.
