jaya-ekadashi
|| जया एकादशी ||
माघ महिन्याच्या शुक्ल पक्षात साजरी होणारी एकादशी म्हणजे जया एकादशी. या एकादशीचं व्रत आणि पूजा यांना धार्मिक परंपरेत खूप महत्त्व आहे. या पवित्र दिवशी भक्त विशेष करून भगवान विष्णू आणि श्रीकृष्ण यांची भक्तीभावाने आराधना करतात. असं मानलं जातं की, जया एकादशीचं व्रत विधिपूर्वक केल्याने माणसाच्या सर्व पापांचं क्षालन होतं आणि जीवनातील दुःख-कष्ट दूर होतात.
विशेषतः आर्थिक अडचणींवर मात करण्यासाठी हे व्रत फलदायी ठरतं, असा विश्वास आहे. जर हे व्रत नियम आणि श्रद्धेने पूर्ण केलं तर जीवनातील संकटांपासून मुक्ती मिळते. या दिवशी पूजेच्या वेळी जया एकादशीच्या व्रत कथेचं पठण करणंही महत्त्वाचं मानलं जातं.
पूजा विधी
जया एकादशीच्या दिवशी सकाळी लवकर उठून स्नान करावं. त्यानंतर पूजेच्या जागेची स्वच्छता करून तिथे गंगाजल शिंपडावं. मग एखाद्या चौकोनी पाटावर किंवा जमिनीवर पिवळं वस्त्र पसरावं आणि त्यावर भगवान नारायणाची मूर्ती किंवा प्रतिमा स्थापित करावी. मनात भगवान विष्णूंचं ध्यान करत व्रताचा संकल्प घ्यावा. नंतर प्रेमाने आणि श्रद्धेने त्यांना धूप, दीप, चंदन, तुळशीपत्र, तीळ, फळं आणि पंचामृत अर्पण करावं. पूजा संपल्यावर जया एकादशीची कथा वाचावी किंवा ऐकावी आणि मग भगवंताची आरती करावी.
दिवसभर उपवास करावा आणि रात्री केवळ गोड फळांचा आहार घ्यावा. शक्य असल्यास रात्रभर भजन-कीर्तन करत जागरण करावं. दुसऱ्या दिवशी, म्हणजेच द्वादशीला, स्नानानंतर गरजूंना दान देऊन उपवास सोडावा आणि मगच अन्न ग्रहण करावं. या दिवशी कोणाचीही निंदा करू नये, मनात राग किंवा द्वेष आणू नये आणि शांत चित्ताने भगवंताचं स्मरण करावं.
व्रताचे नियम
ज्या भक्तांना जया एकादशीचं व्रत करायचं आहे, त्यांनी दशमी तिथीपासूनच नियमांचं पालन सुरू करावं. दशमीच्या रात्री सात्विक भोजन करावं, म्हणजे कांदा, लसूण किंवा तामसिक पदार्थ टाळावेत. तसंच डाळी, चणे, बेसनापासून बनवलेले पदार्थ आणि मध खाणंही वर्ज्य आहे. व्रताच्या संपूर्ण काळात ब्रह्मचर्याचं काटेकोर पालन करावं. हे नियम पाळल्याने व्रताचा पूर्ण फायदा मिळतो आणि मन पवित्र राहतं.
जया एकादशी व्रत कथा
प्राचीन कथेनुसार, एकदा स्वर्गात देवराज इंद्राच्या सभेत एक मोठा उत्सव आयोजित करण्यात आला होता. या उत्सवाला देव, ऋषी, आणि दिव्य आत्मे उपस्थित होते. गंधर्व सुंदर गीतं गात होते, तर गंधर्व कन्या नृत्य करत होत्या. यात मल्यवान नावाचा एक गंधर्व होता, ज्याचा आवाज मधुर आणि रूप देखणं होतं.
दुसरीकडे, पुष्पवती नावाची एक अप्रतिम नृत्यांगना होती, जी आपल्या कलेने सर्वांना मंत्रमुग्ध करत होती. उत्सवात मल्यवान आणि पुष्पवती एकमेकांच्या नजरेत हरवले. त्यांचं लक्ष गाणं आणि नृत्यावरून उडालं आणि ते ताल-लयीपासून भटकले.
हे पाहून इंद्राला राग आला आणि त्याने दोघांना शाप दिला, “तुम्ही स्वर्गातील सुखापासून वंचित राहाल आणि मृत्युलोकात पिशाच्च योनीत दुःख भोगाल.” शापामुळे मल्यवान आणि पुष्पवती प्रेतयोनीत गेले आणि त्यांचं जीवन कष्टमय झालं. त्यांना असह्य वेदना सहन कराव्या लागल्या. एकदा माघ शुक्ल पक्षातील जया एकादशीचा दिवस आला.
त्या दिवशी दोघांनीही नकळत फक्त एकदा फळं खाल्ली आणि रात्री भगवंताची प्रार्थना केली. आपल्या चुकीबद्दल त्यांना पश्चाताप झाला. पहाटे त्यांचा मृत्यू झाला, पण एकादशीच्या व्रताच्या प्रभावाने त्यांची प्रेतयोनीतून मुक्ती झाली आणि ते पुन्हा स्वर्गात पोहोचले. ही कथा जया एकादशीच्या व्रताचं महत्त्व अधोरेखित करते.
