jatashankar-mandir-ghotan-shevgaon
|| तीर्थक्षेत्र ||
अहमदनगर जिल्ह्यातील शेवगाव तालुका, प्राचीन सातवाहन राजवंशाच्या राजधानीजवळील पैठणला लागून असल्यामुळे, येथे सातवाहन काळातील अनेक अवशेष आढळतात. तसेच, १० ते १४ व्या शतकातील यादव साम्राज्याच्या संपन्नतेचे अवशेष या भागात विखुरलेले आहेत. शेवगावपासून १० किलोमीटर अंतरावर वसलेले घोटण गाव, इतिहासाच्या या वारशाची साक्ष देणारी मल्लिकार्जुन, बळेश्वर, आणि जटाशंकर या प्राचीन मंदिरांसाठी प्रसिद्ध आहे.
जटाशंकर मंदिर हे मल्लिकार्जुन मंदिराच्या अगदी जवळ आहे, आणि या दोन्ही मंदिरांना पुरातत्व विभागाने राष्ट्रीय संरक्षित स्मारक म्हणून घोषित केलेले आहे. जरी पुरातत्व विभागाने या मंदिराची नोंद जैन मंदिर म्हणून केली असली तरी, गर्भगृहात शिवलिंगाची स्थापना असल्यामुळे स्थानिक लोक हे मंदिर ‘जटाशंकर मंदिर’ म्हणून ओळखतात. या मंदिराचा काही भाग पडझड झालेला असून गर्भगृहावरील शिखर आता अस्तित्वात नाही.
पूर्वाभिमुख असलेल्या या मंदिराची रचना मुखमंडप, सभामंडप, अंतराळ आणि गर्भगृह अशा भागांमध्ये विभागलेली आहे. सभामंडपाचे वितान, उत्तरोत्तर लहान होत जाणाऱ्या वर्तुळांच्या करोटक वितानाने सजलेले आहे. सभामंडपाच्या डाव्या बाजूला एक लहान खोली आहे, जिथे काही भग्नावशेष विखुरलेले दिसतात. गर्भगृहाच्या द्वारशाखा सुभगा प्रकारातील असून, गर्भगृहात शिवलिंग स्थापित आहे.
या ऐतिहासिक मंदिराच्या भव्य स्थापत्यकलेत यादवकालीन प्रभाव स्पष्टपणे दिसून येतो.