तीर्थक्षेत्र
jagdamba-mata-mandir-rashin
|| तीर्थक्षेत्र ||
अहमदनगर जिल्ह्यातील कर्जत तालुक्यातील राशीन हे गाव ऐतिहासिक व सांस्कृतिक दृष्ट्या महत्त्वाचे ठिकाण आहे. या गावात स्थित श्री जगदंबा माता मंदिर, या परिसरातील सर्व ग्रामस्थांचे प्रमुख कुलदेवतेचे स्थान असून, हे मंदिर त्याच्या स्थापत्यकलेसाठी तसेच सांस्कृतिक समृद्धीसाठी प्रसिद्ध आहे.
मंदिर गावाच्या दक्षिणेस स्थित असून, प्रवेशद्वार पूर्वाभिमुख आहे. मूळ मंदिराच्या चारही बाजूंनी ओव-या असलेले हे मंदिर, त्याच्या वास्तुशास्त्रामुळे विशेष उल्लेखनीय आहे. मंदिराच्या समोर दोन भव्य दीपमाळा आहेत, ज्यात विशेषतः दीपमाळा हलवल्यास त्यातल्या दीपांची हलचाल होण्याचे वैशिष्ट्य आहे.
श्री जगदंबा मंदिराची रचना तीन टप्यांमध्ये विभागलेली आहे: बाहेरील प्रांगण, प्रदक्षिणा मार्ग आणि सभामंडप. मंदिराचे मुख्य महाद्वार अत्यंत भव्य असून पूर्वाभिमुख आहे. मंदिर परिसरात अनेक वीरगळ व सतीशीळा दिसून येतात, जे त्या परिसराच्या ऐतिहासिक महत्त्वाचे प्रमाण आहेत.
मंदिराचे मुख्य कक्ष व ओव-या २०० ते २५० वर्षांपूर्वी बांधण्यात आलेले आहेत. पेशवाईतील प्रमुख मुत्सद्दी सरदार अंताजी माणकेश्वर गंधे यांच्या नावावर शिलालेख आढळतो, ज्यात त्यांनी पहिल्या ओव-या बांधल्या आहेत. मंदिराच्या परिसरात प्रदक्षिणेसाठी पूर्ण दगडी मार्ग आहे, आणि रंगीबेरंगी रंगांनी सजलेले मंदिर अत्यंत आकर्षक दिसते.
जगदंबा देवीने महीषासुराशी नऊ दिवस चाललेल्या युद्धात विजय मिळविला आणि त्याचा वध नवरात्रीच्या दिवशी केला. राशीन क्षेत्र हे देवीचे स्वयंभू स्थान मानले जाते.
देवीला ‘यमाई’ आणि ‘रेणुका’ यांपैकी कोणत्याही नावाने संबोधले जाते, पण सरकारी दप्तऱ्यांमध्ये ‘जगदंबा देवी’ हा नाव प्रचलित आहे. मंदिराच्या पश्चिमेकडील भिंतीवर असलेल्या शिलालेखात ‘श्री यमाई’ नावाचा उल्लेख आहे.
गर्भगृहात यमाई देवीची चतुर्भूज स्वयंभू मूर्ती आहे, जी माहुरच्या रेणुकामातेचे स्थान मानले जाते. देवीच्या उजव्या बाजूला तुळाजापुरच्या तुकाई देवीचे स्थान आहे.
मंदिराच्या मध्यभागी चतुश्रृंगी देवीची पंचधातुची चलमूर्ती स्थापित आहे. जगदंबा मातेला समर्पित असलेल्या या मूर्तीची सौंदर्य आणि दिव्यतेमुळे दर्शन घेतल्यावर भक्तांना अत्यंत आनंद आणि शांति प्राप्त होते.
जगदंबा देवीचा प्रमुख उत्सव आश्विन शुद्ध प्रतिपदा ते आश्विन पौर्णिमा पर्यंत साजरा केला जातो. या उत्सवानिमित्त शतचंडी यज्ञाचे आयोजन मंदिरात केले जाते.
उत्सवाच्या काळात, देवीच्या मूळ स्थानावर ओटी भरली जाते, मिठपिठांनी परडी सजवली जाते, आणि मण्यांच्या परडीचा वापर केला जातो. हळदी-कुंकवाच्या विधींचे आयोजन मंदिर परिसरात करण्यात येते, ज्यामुळे भक्तांना एक आध्यात्मिक आणि सांस्कृतिक अनुभव मिळतो.