indukoti-tejkiran-stotra
|| इंदुकोटी तेजकिरण स्तोत्र ||
श्री गुरुचरित्रातील एका भक्तिपूर्ण कथेचा भाग अत्यंत प्रेरणादायी आणि गुरुभक्तीचे महत्त्व अधोरेखित करणारा आहे. नरहरी नावाच्या भक्ताला कुष्ठरोगाने ग्रासले होते. त्याच्या रोगनिवारणासाठी श्री गुरूंनी एका वाटसरूक किंवा औदुंबर वृक्षाचे कोरडे खोड त्याला दिले आणि रोज त्याला पाणी घालण्याचा उपदेश केला. नरहरीने गुरुवाक्यावर अढळ निष्ठा ठेवून भीमा-अमरजा नद्यांच्या संगमावर त्या शुष्क काष्ठाला लावले आणि नित्य पाणी घालून त्याची सेवा केली.
त्याच्या या श्रद्धा आणि भक्तीने प्रसन्न होऊन श्री गुरूंनी स्वतःच्या कमंडलूतून गंगाजल त्या खोडावर ओतले. आश्चर्यकारकरीत्या, त्या कोरड्या खोडाला अंकुर फुटले आणि नरहरीचा कुष्ठरोग पूर्णपणे बरा झाला. त्याचे शरीर सुवर्णासारखे तेजस्वी झाले. या चमत्काराने भारावून त्याने श्री गुरुंची मनोभावे स्तुती केली. ही स्तुती श्री गुरुचरित्राच्या ४०व्या अध्यायात (ओवी १२० ते १२८) ‘इंदुकोटी तेजकिरण’ या नावाने संकलित आहे.
श्री सरस्वती गंगाधर रचित श्री नृसिंहसरस्वती स्वामी महाराज यांचे स्तोत्र धर्म, अर्थ, काम आणि मोक्ष या चतुर्विध पुरुषार्थांचा दाता आहे. हे स्तोत्र खालीलप्रमाणे आहे:
इंदुकोटितेज करुणासिंधु भक्तवत्सलं।
नंदनात्रिसूनु दत्त, इंदिराक्ष श्रीगुरुम्॥
गंधमाल्यक्षतादिवृंददेववंदितं।
वंदयामि नारसिंहसरस्वतीश पाहि माम्॥१॥
अर्थ: ज्यांचे तेज कोट्यवधी चंद्रांप्रमाणे दैदिप्यमान आहे, जो करुणेचा सागर आणि भक्तांवर प्रेम करणारा आहे, जो आनंदाचा स्रोत, अत्रिमुनींचा पुत्र आणि श्री दत्तात्रेय स्वरूप आहे, ज्यांचे कमलासारखे सुंदर नेत्र सर्व अवयवांना शोभा देतात, जो सर्वांचा गुरु आहे आणि गंध, पुष्प, अक्षता यांनी देवतांकडून पूजला जातो, अशा श्री नृसिंहसरस्वती स्वामींना मी नमस्कार करतो आणि प्रार्थना करतो, “हे गुरुदेवा, माझे रक्षण करा!”
मायपाशांधकारछायदूरभास्करं।
आयताक्ष पाहि श्रियावल्लभेश नायकम्॥
सेव्यभक्तवृंदवरद, भूयोभूयो नमाम्यहम्।
वंदयामि नारसिंहसरस्वतीश पाहि माम्॥२॥
अर्थ: जो मायेच्या अंधकाराला दूर करणारा सूर्य आहे, ज्यांचे कमलपत्रासारखे रुंद नेत्र आहेत, जो लक्ष्मीचा प्रिय आणि सर्वांचा नियंता आहे, जो भक्तांच्या सेवेचा स्वीकार करतो आणि त्यांच्या मनोकामना पूर्ण करतो, अशा श्री नृसिंहसरस्वती स्वामींना मी वारंवार नमस्कार करतो आणि प्रार्थना करतो, “हे गुरुदेवा, माझे रक्षण करा!”
चित्तजादिवर्गषट्कमत्तवारणांकुशम्।
तत्त्वसारशोभितात्मदत्त श्रियावल्लभम्॥
उत्तमावतार भूतकर्तृ भक्तवत्सलं।
वंदयामि नारसिंहसरस्वतीश पाहि माम्॥३॥
अर्थ: जो काम, क्रोध, लोभ, मोह, मद, मत्सर या सहा विकाररूपी उन्मत्त हत्तींना नियंत्रित करणारा अंकुश आहे, जो तत्त्वमसि, अहं ब्रह्मास्मि, प्रज्ञानं ब्रह्म, अयमात्मा ब्रह्म या महावाक्यांना शोभा देणारा, सर्वव्यापी, लक्ष्मीप्रिय, श्रेष्ठ अवतारी पुरुष, पंचमहाभूतांचा कर्ता आणि भक्तवत्सल आहे, अशा श्री नृसिंहसरस्वती स्वामींना मी नमस्कार करतो आणि प्रार्थना करतो, “हे गुरुदेवा, माझे रक्षण करा!”
व्योमरापवायुतेजभूमिकर्तुमीश्वरम्।
कामक्रोधमोहरहित सोमसूर्यलोचनम्॥
कामितार्थदातृ भक्तकामधेनु श्रीगुरुम्।
वंदयामि नारसिंहसरस्वतीश पाहि माम्॥४॥
अर्थ: जो आकाश, जल, वायू, अग्नी, पृथ्वी यांचा निर्माता आणि नियंता आहे, जो काम, क्रोध, मोह यांपासून मुक्त परब्रह्म आहे, ज्यांचे चंद्र-सूर्यासारखे नेत्र आहेत, जो भक्तांच्या इच्छा पूर्ण करणारी कामधेनु आहे, अशा श्री नृसिंहसरस्वती स्वामींना मी नमस्कार करतो आणि प्रार्थना करतो, “हे गुरुदेवा, माझे रक्षण करा!”
पुंडरीकायटाक्ष, कुंडलेंदुतेजसम्।
चंडदुरितखंडनार्थ दंडधारि श्रीगुरुम्॥
मंडलीकमैलिमार्तंडभासिताननं।
वंदयामि नारसिंहसरस्वतीश पाहि माम्॥५॥
अर्थ: ज्यांचे कमलासारखे विशाल नेत्र, चंद्रासारखी चमकणारी कुंडले आणि भक्तांच्या संकटांचा नाश करणारा दंड आहे, ज्यांचे सूर्याप्रमाणे तेजस्वी मुखमंडल जटांनी शोभते, अशा श्री नृसिंहसरस्वती स्वामींना मी नमस्कार करतो आणि प्रार्थना करतो, “हे गुरुदेवा, माझे रक्षण करा!”
वेदशास्त्रास्तुत्यपाद, आदिमूर्ति श्रीगुरुम्।
नादबिंदुकलातीत, कल्पपादसेव्ययम्॥
सेव्यभक्तवृंदवरद भूयोभूयो नमाम्यहम्।
वंदयामि नारसिंहसरस्वतीश पाहि माम्॥६॥
अर्थ: ज्यांच्या चरणांची वेद-शास्त्रे स्तुती करतात, जो आद्य गुरुमूर्ती, नाद, बिंदू, कला यांपलीकडील, कल्पवृक्षासारखा सेवनीय आणि भक्तांना वर देणारा आहे, अशा श्री नृसिंहसरस्वती स्वामींना मी वारंवार नमस्कार करतो आणि प्रार्थना करतो, “हे गुरुदेवा, माझे रक्षण करा!”
अष्टयोगतत्त्वनिष्ठ, तुष्ट ज्ञानवारिधिम्।
कृष्णावेणितीरवास पंचनदीसंगमम्॥
कष्टदैन्यदूरिभक्ततुष्टकाम्यदायकम्।
वंदयामि नारसिंहसरस्वतीश पाहि माम्॥७॥
अर्थ: जो अष्टांग योगाचा तत्त्वनिष्ठ, आनंदी, ज्ञानाचा सागर, कृष्णा नदीच्या तीरावर आणि पंचनद्यांच्या संगमावर वास करणारा, भक्तांचे दुःख-दारिद्र्य दूर करणारा आणि त्यांच्या इच्छा पूर्ण करणारा आहे, अशा श्री नृसिंहसरस्वती स्वामींना मी नमस्कार करतो आणि प्रार्थना करतो, “हे गुरुदेवा, माझे रक्षण करा!”
नारसिंहसरस्वतीश्च नाम अष्टमौक्तिकम्।
हारकृत शारदेन गंगाधरात्मजम्॥
धारणी कदेवदीक्ष गुरूमूर्तितोषितम्।
परमात्मानंदश्रियापुत्रपौत्रदायकम्॥८॥
अर्थ: श्री नृसिंहसरस्वती यांचे आठ अक्षरांचे नाव म्हणजे शारदेने गंगाधराच्या पुत्रासाठी रचलेला मोत्यांचा हार आहे. जो हा स्तोत्ररूपी हार धारण करतो, तो श्री गुरूंना प्रसन्न करतो आणि परमात्म्याच्या कृपेने आत्मानंद, ऐश्वर्य, पुत्र-पौत्रांचा लाभ प्राप्त करतो.
नारसिंहसरस्वतीय अष्टकं च यः पठेत्।
घोरसंसारसिंधुतारणाख्यसाधनम्॥
सारज्ञानदीर्घायुरारोग्यादिसंपदम्।
चारूवर्गकाम्यलाभ वारंवार यज्जपेत्॥९॥
अर्थ: जो या अष्टकाचे नित्य पठन करतो, त्याला संसारसागरातून तारणारे साधन प्राप्त होते. त्याला आत्मज्ञान, दीर्घायुष्य, आरोग्य, संपत्ती आणि चतुर्विध पुरुषार्थांचा लाभ होतो. नियमित जपाने सर्व इच्छा पूर्ण होतात.
॥ अशा प्रकारे श्री सरस्वती गंगाधर रचित श्री नृसिंहसरस्वती स्वामी महाराजांचे अष्टक पूर्ण झाले ॥
