gurudwadshi
|| सण – गुरुद्वादशी ||
गुरुद्वादशीचे आध्यात्मिक महत्त्व
अश्विन वद्य द्वादशी, हा दिवस श्री गुरुद्वादशी म्हणून दत्त संप्रदायातील भक्तांच्या हृदयात विशेष स्थान राखतो. या पवित्र तिथीला शिष्य आपल्या गुरूंप्रती समर्पण आणि भक्तीभावाने पूजन करतात, म्हणूनच या दिवसाला गुरुद्वादशी असे संबोधले जाते. या दिवशी विश्वात गुरुतत्त्व शंभरपटीने अधिक प्रबळपणे प्रक्षेपित होते, ज्यामुळे शिष्यांचे मन गुरु-कृपेने परिपूर्ण होते. साधकांसाठी हा दिवस दीपावली किंवा इतर सणांपेक्षा अधिक महत्त्वाचा मानला जातो, कारण याच दिवशी गुरु आणि शिष्य यांच्यातील आध्यात्मिक बंध दृढ होतो.
ज्या शिष्याने तळमळीने आणि शुद्ध भावनेने आपल्या गुरूंना हाक मारली, ती या दिवशी थेट गुरूंच्या हृदयापर्यंत पोहोचते. वातावरण गुरुतत्त्वमय झाल्याने गुरु आपल्या शिष्यांना शिष्यत्व प्रदान करतात आणि त्यांना आध्यात्मिक मार्गावर पुढे नेण्याचा संकल्प करतात. दत्त भक्तांसाठी गुरुद्वादशी ही एक अनमोल पर्वणी आहे, जी गुरु-शिष्य परंपरेचा गौरव करते आणि भक्तांना स्वामींच्या कृपेचा अनुभव घेण्याची संधी देते.
गुरुद्वादशीशी संबंधित पवित्र प्रसंग
गुरुद्वादशी दत्त संप्रदायात विशेष मानली जाते, कारण या तिथीशी अनेक अलौकिक आणि पवित्र प्रसंग जोडले गेले आहेत. खालील काही प्रसंगांमुळे या दिवसाचे महत्त्व अधिकच अधोरेखित होते:
१. श्रीपाद श्रीवल्लभांचा निजानंद गमन
श्री गुरुचरित्र (अध्याय ९) मध्ये वर्णन आहे की, दत्तात्रयांचे प्रथम अवतार श्रीपाद श्रीवल्लभ यांनी अश्विन वद्य द्वादशी या तिथीला कुरवपूर येथे निजानंद गमन केले. श्री गुरुचरित्रातील ओव्या याप्रकारे सांगतात:
अश्विन वद्य द्वादशी, मृग नक्षत्र पावन,
श्रीपाद स्वामी गेले निजानंदी गमन।
गंगेच्या प्रवाहात अदृश्य झाले ते खरे,
कुरवपूरी त्रिमूर्ती अवतार सदा स्थिरे।
या प्रसंगामुळे गुरुद्वादशी दत्त भक्तांसाठी अत्यंत पवित्र मानली जाते. श्रीक्षेत्र कुरवपूर, पिठापूर, गाणगापूर, आणि इतर दत्त तीर्थक्षेत्रांमध्ये हा उत्सव मोठ्या उत्साहाने साजरा होतो. भक्त या दिवशी स्वामींच्या पादुकांचे पूजन करतात, अभिषेक करतात आणि त्यांच्या लीलांचे स्मरण करतात. हा उत्सव भक्तांना श्रीपाद श्रीवल्लभांच्या शाश्वत उपस्थितीची जाणीव करवतो आणि त्यांच्या कृपेची याचना करण्याची संधी देतो.
२. श्री नृसिंहसरस्वतींची मनोहर पादुका स्थापना
दत्तात्रयांचे द्वितीय अवतार श्री नृसिंहसरस्वती स्वामी महाराज यांनी नृसिंहवाडी येथे मनोहर पादुका स्थापन करून गाणगापूर येथे प्रस्थान केले, तो दिवस होता गुरुद्वादशी. या पवित्र प्रसंगाचे वर्णन नृसिंहवाडी महात्म्यात सविस्तरपणे आहे:
श्री नृसिंहसरस्वती स्वामी महाराज एकदा भैरव भट आणि त्यांच्या पत्नीला भेटले. त्यांनी भट दांपत्याला कृपेने आशीर्वाद दिला आणि म्हणाले, “तुम्हाला अखंड सौभाग्य आणि पुत्रप्राप्ती होईल!” दांपत्याने विनम्रपणे विचारले, “महाराज, आमचे वय आता पुढे गेले आहे, पुत्रप्राप्ती कशी शक्य आहे?” तेव्हा स्वामींनी हसत सांगितले, “माझा आशीर्वाद याच जन्मी फलद्रूप होईल. तुम्हाला एक पुत्र होईल, आणि त्याला चार पुत्र होतील. त्यांचा वंश औदुंबराच्या झाडाप्रमाणे बहरेल. येथे माझ्या पादुका प्रकट होतील, आणि तुमच्या वंशजांनी त्यांचे यावतचंद्रादिवाकर पूजन करावे.”
स्वामींनी पुढे सांगितले, “मी गाणगापूरला (गंधर्वनगरी) जाणार आहे, पण या मनोहर पादुकांच्या रूपाने मी येथे अहर्निश उपस्थित राहीन. येथे येणाऱ्या भक्तांच्या सर्व मनोकामना पूर्ण होतील.” यानंतर स्वामींनी औदुंबर वृक्षाखालील एका काळ्या शिळेवर आपल्या कमंडलूतील पवित्र जल शिंपडले. त्यांनी बोटांनी त्यावर ओंकार रेखाटला आणि मानवी पावलांच्या मुद्रा उमटवल्या. शंख, चक्र, पद्म, गदा, आणि जांब यांसारख्या शुभ चिन्हांनी ती शिळा सजवली. क्षणार्धात त्या शिळेवर मनोहर पादुका प्रकट झाल्या.
हे दृश्य पाहून भैरव भट आणि त्यांचे कुटुंबीय भावविभोर झाले. त्यांच्या डोळ्यांतून आनंदाश्रू वाहू लागले. उपस्थित सर्वांनी स्वामी आणि पादुकांचे दर्शन घेतले आणि वारंवार वंदन केले. स्वामींनी भटांना आज्ञा दिली की, त्यांनी आणलेली शिदोरी पादुकांसमोर ठेवावी. स्वामी म्हणाले, “साक्षात अन्नपूर्णा माता येथे अवतरेल. तिचे पूजन करा. येथे कोणालाही अन्न आणि जलाची कमतरता भासणार नाही.” अन्नपूर्णेची पूजा संपन्न झाली, आणि सर्वत्र दैवी सुगंध पसरला.
भटांसाठी एक पर्णकुटी बांधण्यात आली. एकादशीच्या ब्रह्ममुहूर्तावर स्वामी आणि भट स्नानासाठी गेले, तर भटांची पत्नी सडा-सामान साफ करू लागली. तेव्हा तिथे ४६ योगिनी प्रकट झाल्या आणि त्यांनी तिला दर्शन दिले. त्यांनी सांगितले की, त्या काशीच्या योगिनी असून, स्वामींच्या सेवेसाठी कृष्णेच्या तीरावर आल्या आहेत. स्वामींच्या अंगावरील जलाने भटांनी स्नान केले आणि आपले अनुष्ठान पूर्ण केले.
दुपारी महापूजा संपन्न झाली. यावेळी प. पू. रामचंद्र योगी यांनी भैरव भटांना स्वामींचे महत्त्व समजावले आणि श्रीपाद श्रीवल्लभ व श्री नृसिंहसरस्वती यांच्या अवतारांचा परिचय करून दिला. भक्तांनी भटांना वस्त्रे, पात्रे, फळे, दूध, आणि साखर अर्पण केली. स्वामींनी भटांना पूजेचा विधी समजावला. पुण्याहवाचन, नांदीश्राद्ध, आणि पादुका पूजनाचा संकल्प झाला. पूजेदरम्यान स्वामी पादुकांमध्ये प्रकट झाले, आणि सर्वांना त्यांचे अभिन्नत्व दिसले.
भैरव भटांनी प्रार्थना केली: “महाराज, तुमच्या कृपेनेच हे पूजन घडले. आमच्या वंशजांनी यावतचंद्रादिवाकर या पादुकांची पूजा करावी. सर्वांना शुद्ध बुद्धी, धन-धान्य, यश, आणि समृद्धी मिळावी. मानवी स्वभावामुळे काही चूक झाल्यास तुमच्या मातृहृदयाने क्षमा करावी. या मनोहर पादुकांची सेवा करणाऱ्या भक्तांच्या सर्व इच्छा पूर्ण कराव्या.” ही प्रार्थना ऐकून सर्वांचे हृदय हेलावले.
काही क्षणांनंतर स्वामींनी दंड आणि कमंडलू हाती घेतले. भटांनी त्यांचे चरण धरले, पण स्वामी म्हणाले, “मी पादुकारूपाने येथेच आहे.” स्वामी पूर्व दिशेला निघाले, आणि कृष्णेचा प्रवाह दुभंगला. दोन्ही काठांवर पुष्पांनी सजलेले सरोवर दिसले. स्वामी त्यावरून चालत गाणगापूरकडे मार्गस्थ झाले. हा पवित्र दिवस होता गुरुद्वादशी!
३. टेंबेस्वामी आणि गुळवणी महाराजांचा संकल्प
प. पू. टेंबेस्वामी महाराज यांनी नृसिंहवाडी येथे प. पू. गुळवणी महाराज यांना गुरुद्वादशीच्या दिवशी एक चांदीच्या पेटीतील यंत्र-संरक्षक कवच बांधले. हे कवच गुरुकृपेची सतत आठवण करवण्यासाठी होते. या प्रसंगाने प्रभावित होऊन गुळवणी महाराजांनी प्रत्येक गुरुद्वादशीला नृसिंहवाडी येथे येण्याचा संकल्प केला आणि तो कधीही चुकवला नाही.
नृसिंहवाडीत या दिवशी परंपरेनुसार माता-भगिनी प्रथम देवाला ओवाळतात आणि नंतर गुळवणी महाराजांना औक्षण करतात. महाराज प्रत्येक सुवासिनीला एक रुपया ओवाळणी देत. एका गुरुद्वादशीला तब्बल ५०० सुवासिनींनी महाराजांचे औक्षण केले, आणि त्यासाठी ५०० रुपये खर्च झाले. हा उत्सव नृसिंहवाडीत मोठ्या उत्साहाने साजरा होतो, आणि स्वामींच्या भक्त परंपरेतही तो सर्वत्र पाळला जातो.
गुरुद्वादशीचा संदेश
गुरुद्वादशी हा दिवस गुरु-शिष्य बंधाचा उत्सव आहे. यादिवशी भक्त आपल्या गुरूंप्रती कृतज्ञता व्यक्त करतात आणि त्यांच्या शिकवणींचे पालन करण्याचा संकल्प करतात. हा उत्सव भक्तांना गुरुकृपेची महती समजावतो आणि त्यांना आध्यात्मिक मार्गावर दृढपणे चालण्याची प्रेरणा देतो.
जयघोष
अनंतकोटी ब्रह्मांडनायक, दत्त अवतार, श्रीपाद श्रीवल्लभ, श्री नृसिंहसरस्वती स्वामी महाराज की जय!
अशा प्रकारे, श्री गुरुद्वादशी हा उत्सव गुरु-शिष्य परंपरेचा गौरव करतो आणि भक्तांना स्वामींच्या कृपेचा अनुभव घेण्याची संधी देतो.
