gitai-adhyaya-akarava
ग्रंथ : गीताई
|| गीताई-अध्याय अकरावा ||
अर्जुन म्हणाला
करूनि करूणा माझी बोल्रिलास रहस्य जे । त्या थोर आत्म-विद्येने माझा हा मोह फेडिला ॥ १ ॥
उत्पत्ति-नाश भूतांचे ऐकिले मी सविस्तर | कळला तुजपासूनि अभंग महिमा तुझा ॥ २ ॥
तुझे ते ईश्वरी रूप मानितो सांगसी जसे । ते चि मी इच्छितो पाहू प्रत्यक्ष पुर्षोत्तमा ॥ 3 ॥
तू जरी मानिसी शक्य मज ते रूप पाहणे । तरी योगेश्वरा देवा दाखवी ते चि शाश्वत ॥ ४ ॥
श्री भगवान् म्हणाले
पहा दिव्य तशी माझी रूपे शत-सहस्र तू । नाना प्रकार आकार वर्ण ज्यात विचित्र चि ॥५॥
वसु वायु पहा रुद्र तसे आदित्य अश्विनी । पहा अनेक आश्चर्ये कधी कोणी न पाहिली ॥६॥
इथे आज पहा सारे विश्व त सचराचर | माझ्या देहांत एकत्र इच्छा-दर्शन हे तज ॥७ ॥
परी तू चर्म-चक्षूने पाह न शकसी मज । घे दिव्य दृष्टि ही माझा ईश्वरी योग तू पहा ॥ ८ ॥
संजय म्हणाला
महा-योगेश्वरे कृष्णे राया बोलूनि ह्यापरी । दाविले तेथ पार्थास थोरले रूप ईश्वरी ॥ ९ ॥
बहु डोळे मुखे ज्यांत दर्शने बहु अद्भुत । बहु दिव्य अलंकार सज्ज दिव्यायुधे बहु ॥ १० ॥
दिव्य वस्त्रे फुले गंध लेउनी सर्वतोपरी । आश्चर्ये भरला देव विशव-व्यापी अनंत तो ॥ ११ ॥
प्रभा सहस्र-सूर्यांची नभी एकवटे जरी । तरी त्या थोर देवाच्या न तुळे चि ती ॥ १२ ॥
सारे जगांतले भेद तेंव्हा कालवले जसे । देहांत देव-देवाच्या देखिले तेथ अर्जुने ॥ १३ ॥
मग विस्मित तो झाला अंगी रोमांच दाटले । प्रभूस हात जोडूनि बोलिला नत-मस्तक ॥ १४ ॥
अर्जुन म्हणाला
देखे प्रभो देव तुझ्या शरीरी । कोंदाटले सर्व चि भूत-संघ ॥ पद्मासनी ध्यान धरी विधाता । क्रषींसवे खेळत दिव्य सर्प ॥ १५ ॥
टन डोळे मख हात पोट । जिथे तिथे त् चि अनंत-मूर्ते ॥ विशवेशश््वरा शेवट मध्य मूळ | तझ्या न मी देखत विश्वरूपी ॥ १६ ॥
प्रभो गदा-चक्र-किरीट-धारी | प्रकाश सर्वत्र तुझा प्रचंड ॥ डोळे न पाहू शकती अपार । ज्यांतूनि हे पेटत अग्नि सर्य ॥ १७ ॥
तू थोर ते अक्षर जाणण्याचे | तुझा चि आधार जगास अंती ॥ तू राखिसी शाश्वत-धर्म नित्य | मी मानितो तू परमात्म-तत्त्व ॥ १८ ॥
किती भजा वीर्य किती पसारा | डोळे कसे उज्ज्वल चंद्र-सर्य ॥ हा पेटना अग्नि तझ्या मखात | त् ताविसी सर्व चिआत्मे-तेजे ॥ १९ ॥
दाही दिशा विस्तत अंतराळ । व्यापूनि त एक चि राहिलासी ॥ पाहनि हे अद्भत उग्र रुप | तिन्ही जगे व्याकळली उदारा ॥ २० |
हे देव सारे रिघती तुझ्यांत । कोणी भये प्रार्थित बद्ध-हस्त ॥ मांगल्य-गीते तुज सिद्ध संत । परोपरी आळविती समस्त ॥ २१ ॥
आदित्य विश्वे वसु रुद्र साध्य । कुमार दोघे पितृ-देव वायु ॥ गंधर्व दैत्यांसह यक्ष सिद्ध । सारे कसे विस्मित पाहताती ॥ २२ ॥
अफाट हे रूप असंख्य डोळे | मखे भजा ऊरू असंख्य पाय ॥ असंख्य पोटे विकराळ दाढा | ह्या दर्शने व्याकळ लोक मी
हि ॥ २३ ॥
भेदूनि आकाश भरूनि रंगी । फाडूनि डोळे उघडूनि तोंडे ॥ तू पेटनासी बघ जीव माझा । भ्याला न देखे शम आणि धीर ॥ २४ ॥
कपाळ दाढा विकराळ तोंडे । कल्पांत-अग्नीसम देखतां चि ॥ दिड-मूढ झालो सख ते पळाले । प्रसन्न हो की जग हे त् ॥ २५ ॥
अहा कसे हे धतराष्ट्र-पुत्र । घेऊनिया राज-समूह सारे ॥ हे भीष्म हे द्रोण तसा चि कर्ण । हे आमुचे वीर हि मुख्य मुख्य ॥ २६ ॥
जाती त्वरेने चि तझ्या मखांत | भयाण जी भ्यास्र ज्यांत दाढा ॥ दातांत काही शिरली शिरे जी । त्यांचे जसे पीठ चि पाहतो मी ॥ २७ ॥
जसे नद्यांचे सगळे प्रवाह । वेगे समुद्रांत चि धाव घेती ॥ तसे तुझ्या हे जळत्या मुखांत | धावूनि जाती नर-वीर सारे ॥ २८ ॥
भरूनिया वेग जसे पतंग | घेती उड्या अग्नि-मुखी मराया ॥ तसे चि हे लोक तुझ्या मुखांत | घेती उड्या वेग-भरे मराया ॥ २९ ॥
पपच लोकांस गिळूनि ओठ । तू चाटितोसी जळत्या जिभांनी ॥ वेढूनि विश्वास समग्र तेजे । भाजे प्रभो उग्र तुझी प्रभा ॥ ३० ||
सांगा असा कोण तम्ही भयाण | नमं तम्हां देव-वरा न कोपा ॥ जाणावया उत्सक आदि-देवा | ध्यानी न ये की करणी कशी ही ॥ 3१ ॥
श्री भगवान् म्हणाले
मी काळ लोकांतक वाढलेला | भक्षावया सिद्ध इथे जनांस ॥ हे नष्ट होतील तुझ्या विना हि । झाले उभे जे उभयत्र वीर ॥ 3२ ॥
म्हणूनि तू ऊठ मिळीव कीर्ति । जिंकूनि निष्कंटक राज्य भोगी ॥ मी मारिले हे सगळे चि आधी । निमित्त हो केवळ सव्य-साची ॥ ३3 ॥
होणास भीष्मास जयद्रथास | कर्णादि वीरांस रणांगणात ॥ मी मारिलेल्यांस फिरूनि मारी । निःशंक झुंजे जय तो तुझा ॥ 3४ ॥
संजय म्हणाला
रकन हे अर्जुन कृष्ण-वाक्य । भ्याला जसा कापत हात जोडी ॥ कृष्णास वंदूनि पुनश्च बोले । लरवूनिया तेथ गळा भरूनि ॥ ३५ ॥
अर्जुन म्हणाला
जगी तुझ्या युक्त चि कीर्तनाने । आनंद लोटे अनुराग दाटे ॥ भ्याले कसे राक्षस धाव घेती । हे वंदिती सिद्ध-समूह सारे ॥ 3६ ॥
प्रभो न का हे तुज वंदितील । कर्त्यास कर्ता गुरू तू गुरूस ॥ आधार तू अक्षर तू अनंता । आहेस नाहीस पत्नीकडे तू ॥ ३७ ॥
देवादि त् त॒ चि प्राण आत्मा | जगास ह्या अंतिम आसरा त् ॥ त जाणतोसी तज मोक्ष-धामा । विस्तारिसी विश्व अनंत-रूपा ॥ ३८ ॥
त अग्नि त वाय समस्त देव | प्रजापते चि पिता वडील ॥ असो नमस्कार सहस्र वार | पुन्हा पन्हा आणि पन्हा पन्हा ॥ ३९ ॥
पदोर मागे सगळीकडे चि । असो नमस्कार जिथे जिथे त ॥ उत्साह सामर्थ्य तुझे अनंत | त् सर्व की सर्व तझ्या चि ॥ ४० ॥
पन मानी अविनीत-भावे | कष्णा गड्या हाक अशी चि मारी ॥ न जाणता हा महिमा तुझा मी । प्रेमे प्रमादे बह बोल ॥ ४१ ॥
खेळे निजे स्वैर चि खात बैसे । चेष्टा करी सर्व तझ्या समोर ॥ जनी मनी वा तज तच्छ लेखे । क्षमा करी भान तुझे कणास ॥ ४२ ॥
त त् बाप चराचरास । आहेस मोठी ग्रू-देवता त् ॥ तुझी न जोडी तुज कोण मोडी । तिन्ही जगी ह्या उपमा चि ॥ ४३ ॥
ते लोटांगण घालितो मी । प्रसन्न होई स्तवनीय-मूर्ते ॥ क्षमा करी बा मज लेकराते । सखा सख्याते प्रिय तू याते ॥ ४४ ॥
अपूर्व पाहूनि अपार धालो । परी मनी व्याकुळता न जाय ॥ पुन्हा बघू दे मज ते चि रूप । प्रसन्न होई जगदीश्वरा तू ॥ ४५ |
घेई गदा चक्र किरीट घाली । तसे चि पाहू तुज इच्छितो मी ॥ अनंत बाहूंस गिळूनि पोटी । चहू भुजांचा नट विश्व-मूर्त ॥ ४६ ॥
श्री भगवान् म्हणाले
प्रसन्न होऊनि रचूनि योग । हे दाविले मी तुज विश्व-रूप ॥ अनंत तेजोमय आद्य थोर | जे पाहिले आजवरी न कोणी ॥ ४७ ॥
घोकूनिया वेद कर्राने कर्मे । यजूनि वा उग्र तपे तपूनि ॥ देऊनि दाने जगती न शक्य । तुझ्याविना दर्शन हे कुणास ॥ ४८ ॥
होऊ नको व्याकुळ मूढ-भावे । पाहूनि हे रूप भयाण माझे ॥ प्रसन्न-चित्ते भय सोडुनी तू । पहा पुन्हा ते प्रिय पूर्व-रूप ॥ ४९ ||
संजय म्हणाला
गोल ऐसे मग वासुदेवे । पार्थीस ते दाखविले स्वरूप ॥ भ्याल्यास आश्वासन दयावया तो । झाला पुन्हा सौम्य उदार व ॥ ५० ||
अर्जुन म्हणाला
पाहूनि हे तुझे सोम्य मानुषी रुप माधवा । झालो प्रसन्न मी आता आळो भानावरी पुन्हा ॥ ५१ ॥ श्री भगवान् म्हणाले
हे पाहिलेस तू माझे अति दुर्लभ दर्शन । आशा चि राखुनी ज्याची झुरती नित्य देव हि ॥ ५२ ॥
यज्ञ-दान-तपे केली वेदाभ्यास हि साधिला । तरी दर्शन हे माझे नलाभे लाभले तुज ॥ ५३ ॥
लाभे अनन्य-भकक््तीने माझे हे ज्ञान-दर्शन | दर्शने होय माझ्यांत प्रवेश मग तत्त्वतां ॥ ५४ ॥
माझ्या कर्मात जो मग्न भक्तीने भरला असे | जगी निःसंग निर्वैर मिळे तो मज मत्पर ॥ ५५ ॥
