ग्रंथ : गरूड पुराण
garuda-purana
|| गरूड पुराण ||
गरूड पुराण म्हणजे काय आणि मृत्यूनंतर त्याचे वाचन का केले जाते?
गरूड पुराण हा हिंदू धर्मातील एक महत्त्वपूर्ण ग्रंथ आहे, जो भगवान विष्णू आणि त्यांचे वाहन असलेल्या गरूड यांच्या संवादाच्या रूपात साकारलेला आहे. गरूड हे भगवान विष्णूंचे वाहन असून त्यांना विनायक, गरुत्मत्, तार्क्ष्य, वैनतेय, नागान्तक, विष्णुरथ, खगेश्वर, सुपर्ण आणि पन्नगाशन अशा विविध नावांनी ओळखले जाते. हिंदू धर्मात गरूडांचे अत्यंत महत्त्व असून, त्यांना देवदूत मानले गेले आहे.
गरूड हा पक्षी केवळ हिंदू धर्मातच नव्हे तर बौद्ध धर्मात देखील विशेष स्थान राखतो. बौद्ध परंपरेत गरूडाला ‘सुपर्ण’ म्हणजेच उत्तम पंखाचा पक्षी म्हणून ओळखले जाते. जातक कथांमध्ये गरूडाच्या अनेक कथा आहेत. गरूड पुराण ही त्याच्याशी संबंधित एक महत्त्वपूर्ण धार्मिक ग्रंथ आहे, ज्याचा मृत्यूनंतर वाचन करण्याची प्रथा आजही कायम आहे.
गरूड पुराणाची रचना आणि विषय
गरूड पुराणाच्या रचनेचा मूळ उद्देश भगवान गरूडाच्या भगवान विष्णूंना विचारलेल्या प्रश्नांवर आधारित आहे. गरूडांनी भगवान विष्णूंना मृत्यूच्या वेळी काय होते, आत्म्याचा यमलोकाकडे कसा प्रवास होतो, व्यक्तीला नरक आणि स्वर्गाच्या योन्या कशा प्रकारे प्राप्त होतात, कर्मांनुसार कोणकोणत्या नरकात कोणकोणते दंड भोगावे लागतात, आणि सद्गती कशी प्राप्त होते, या गूढ व रहस्यमय प्रश्नांची विचारणा केली. भगवान विष्णूंनी अत्यंत तपशीलवारपणे गरूडांच्या प्रश्नांना उत्तरे दिली, ज्यामध्ये मृत्यू, आत्म्याचा प्रवास, कर्म, पुनर्जन्म आणि मोक्ष या विषयांचा सखोल उहापोह आहे. याच संवादाने ‘गरूड पुराण’ साकारले.
गरूड पुराणाच्या वाचनाचा उद्देश
गरूड पुराण वाचणे किंवा ऐकणे हे विशेषत: मृत्यूनंतरच्या अवस्थांशी संबंधित आहे. या पुराणाच्या वाचनामुळे मृतात्म्यास सद्गती मिळण्यास मदत होते, असे मानले जाते. तसेच, या पुराणाच्या वाचनातून मृत व्यक्तीच्या आत्म्यास शांतता आणि मोक्षाची प्राप्ती होण्यासाठी मार्गदर्शन मिळते. गरूड पुराणात दिलेल्या कथांमधून आणि विवेचनातून मृत्यूनंतरच्या आयुष्याबद्दल ज्ञान प्राप्त होते आणि त्याचबरोबर आपल्या जीवनात कसे उत्तम कर्म करावेत याबद्दलही मार्गदर्शन मिळते.
गरूड पुराणाच्या वाचनातून मृतात्म्यास आत्मशांती, सद्गती आणि चांगले कर्म करण्याची प्रेरणा दिली जाते. त्यामुळे या पुराणाचे वाचन मृत व्यक्तीच्या आत्म्यासाठी अत्यंत फलदायी मानले जाते. या पुराणाच्या वाचनाद्वारे मृतात्म्याच्या पापांचा नाश होतो आणि त्याला मोक्ष प्राप्त होतो, असे शास्त्रात सांगितले गेले आहे. मृत्यूच्या वेळी व्यक्तीने केलेली कर्मे, ती कशी त्याला पुढील जन्मात किंवा मृत्यूनंतरच्या प्रवासात प्रभावित करतात, याचे विस्तृत वर्णन गरूड पुराणात केलेले आहे.
गरूड पुराणातील मुख्य विषय आणि विचारधारा
गरूड पुराणात माणसाच्या जीवनातील विविध गोष्टींवर सखोल मार्गदर्शन केलेले आहे. यात जीवनातील सत्कर्म, पापकर्म, स्वर्ग, नरक, यमलोक आणि कर्मफळाची विस्तृत माहिती दिलेली आहे. या पुराणात आपल्याला आपल्या आत्म्याचे ज्ञान, मृत्यूनंतरच्या अवस्थांचे ज्ञान, आणि आत्म्याच्या मुक्तीचा मार्ग यांचे विवेचन मिळते. गरूड पुराण वाचल्यानंतर व्यक्तीला आपल्या जीवनाचे खरे स्वरूप, मृत्युचे खरे महत्त्व आणि मृत्यूनंतर आत्म्याची अवस्था काय होते याची जाणीव होते.
गरूड पुराण वाचल्याने मनुष्याच्या कर्मांची फळे त्याला कशी प्राप्त होतात, स्वर्ग आणि नरक यात काय फरक आहे, कर्माच्या आधारे आत्मा कोणत्या योनित जन्म घेतो, असे अनेक प्रश्नांची उत्तरे मिळतात. या पुराणात मृत्यूनंतर आत्म्याने कोणत्या मार्गाने प्रवास करावा आणि कोणते मार्ग आत्म्यास मुक्तीपर्यंत नेऊन पोहोचवतात, यावर सखोल चर्चा केली आहे. त्यामुळे मृत्यूनंतर गरूड पुराणाचे वाचन केल्याने मृतात्म्यास सद्गती प्राप्त होते, अशी श्रद्धा आहे.
गरूड पुराणाचे स्वरूप आणि त्याचे महत्त्व
गरूड पुराण हा हिंदू धर्मातील एक प्राचीन व पवित्र ग्रंथ आहे, ज्यात साधारणपणे १९,००० श्लोकांची संख्या सांगितली जाते. परंतु, सध्याच्या काळात उपलब्ध असलेल्या गरूड पुराणात केवळ सुमारे ७,००० श्लोकच आहेत. या पुराणात मुख्यत्वे धर्म, ज्ञान, अध्यात्म, आत्मा, स्वर्ग, नरक, तसेच मृत्यूनंतर आत्म्याच्या प्रवासाचे सखोल विवेचन केले आहे. यामध्ये भक्ती, ज्ञान, वैराग्य, सदाचरण, आणि निःस्वार्थ कर्माच्या महत्त्वाबद्दल सविस्तर माहिती दिली आहे.
गरूड पुराणामध्ये यज्ञ, दानधर्म, तप, तीर्थयात्रा, तसेच आयुष्यातील विविध शुभ कार्यांचे विस्तृत वर्णन आहे. या ग्रंथामध्ये लौकिक आणि पारलौकिक जीवनाच्या विविध अंगांना उजाळा दिला आहे, ज्यामुळे सामान्य माणसांना धर्माच्या नियमांचे पालन कसे करावे, हे कळते. यासोबतच आयुर्वेद, नीतिशास्त्र, आणि मानवाच्या जीवनातील विविध व्यवहारांशी संबंधित तत्वज्ञान, तसेच मृत्यूनंतर आत्म्याच्या स्थितीचे व जीवनातील कर्तव्यांचे गूढ तपशील यात समाविष्ट केले आहेत.
मृत्यूनंतर गरूड पुराणाचे वाचन का केले जाते?
गरूड पुराण हे विशेषत: मृत्यूनंतर वाचनासाठी अत्यंत महत्त्वाचे मानले जाते. या पुराणामध्ये मृत्यूपूर्व आणि मृत्यूनंतरच्या आत्म्याच्या अवस्थांचे वर्णन केलेले आहे. हिंदू धर्मात मृत व्यक्तीच्या घरात, मृत्यूनंतर १३ दिवसांपर्यंत गरूड पुराणाचे वाचन केले जाते. यामागील कारण म्हणजे, मृत्यूनंतर आत्म्याला दुसरा जन्म घेण्यासाठी थोडा कालावधी लागतो.
काही आत्मे लगेचच दुसरा जन्म घेतात, तर काहींना ३ ते १३ दिवस किंवा काही वेळा सव्वा महिना देखील लागू शकतो. पण, ज्यांच्या आत्म्याची स्मृती धूसर असते, ज्यांच्यामध्ये मोहबद्धता शिल्लक असते किंवा ज्यांचा अकाली मृत्यू होतो, अशा आत्म्यांना पुनर्जन्म घेण्यासाठी साधारणतः एक वर्षापर्यंतचा कालावधी लागू शकतो. अशा आत्म्यांचे शेवटचे तर्पण तिसऱ्या वर्षी गया या पवित्र तीर्थस्थळी केले जाते, असे शास्त्रात सांगितले आहे.
मृत व्यक्तीचा आत्मा मृत्यूनंतर १३ दिवसांपर्यंत आपल्या कुटुंबीयांच्या आजूबाजूलाच असतो, असा समज आहे. या काळात गरूड पुराणाचे वाचन केल्याने आत्म्यास सद्गती, मोक्ष, स्वर्ग, अधोगती, आणि विविध गति कशा प्राप्त होतात याची संपूर्ण माहिती मिळते. मृतात्म्यास पुढील प्रवासात कोणत्या अडचणींचा सामना करावा लागेल, त्याचे भवितव्य कोणत्या लोकांमध्ये निश्चित केले जाईल, हे सर्व गरूड पुराणातील कथांतून आणि श्लोकांतून स्पष्ट केले जाते.
गरूड पुराणाचे वाचन नातेवाईकांसाठी कसे उपयुक्त?
गरूड पुराणाचे वाचन फक्त मृतात्म्यासच नव्हे तर जिवंत असलेल्या कुटुंबीयांनाही जीवनातील चांगल्या कर्मांचे महत्त्व पटवून देते. या पुराणाच्या वाचनातून कुटुंबीयांना मृत्यूनंतर आत्म्याचे काय होते, त्याच्या कर्मांनुसार त्याला स्वर्ग किंवा नरकात कशाप्रकारे पाठवले जाते, याची माहिती मिळते. तसेच, सत्कर्मांच्या माध्यमातून सद्गती आणि मोक्ष कसा प्राप्त होतो, हेही कळते.
गरूड पुराणाच्या वाचनाने मृतात्म्यास उत्तम गती प्राप्त होते, अशी श्रद्धा आहे. याच्या वाचनातून कुटुंबीयांना वाईट कर्मांचा त्याग करण्याची प्रेरणा मिळते आणि उत्तम कर्म कसे करावेत, याबाबत मार्गदर्शन मिळते. मृत व्यक्तीच्या आत्म्यास सुख आणि शांतता प्राप्त होण्यासाठी, तसेच त्याला उत्तम लोकात प्रवास करता यावा, यासाठी या पुराणाचे वाचन अत्यंत महत्त्वपूर्ण आहे.
गरूड पुराणातील शिकवण आणि अध्यात्मिक संदेश
गरूड पुराणामध्ये माणसाच्या जीवनातील कर्मांच्या फलश्रुतीचे सखोल विवेचन आहे. या ग्रंथात दिलेल्या मार्गदर्शनानुसार माणसाने कोणतेही कर्म स्वार्थभावनेशिवाय, नि:स्वार्थ पद्धतीने करावे. तसेच, व्यक्तीने आपल्या कर्तव्यात कटाक्षाने प्रामाणिक राहून जीवन जगावे, जेणेकरून मृत्यूनंतर त्याला सद्गतीची प्राप्ती होईल.
या पुराणातील शिकवणीनुसार, जीवनात सदैव चांगले विचार आणि आचरण ठेवावे, सत्य आणि धर्माचे पालन करावे, आणि वाईट कर्मांचा त्याग करावा. सत्कर्मांमुळेच आत्म्याला मोक्षप्राप्ती होते, असे या ग्रंथातून सांगितले गेले आहे. त्यामुळे, मृत्यूनंतर गरूड पुराणाचे वाचन हे मृतात्म्यास शांतता देण्यासह, कुटुंबीयांना चांगल्या कर्मांची प्रेरणा देण्यासाठी एक आदर्श मार्ग आहे.