ganesh-jayanti
|| सण – गणेश जयंती ||
हिंदू धर्मात माघ महिन्याला विशेष स्थान आहे, कारण हा महिना मोक्षप्राप्तीचा काळ मानला जातो. पुराणांनुसार, माघात गंगा, यमुना, सरस्वती यांसारख्या पवित्र नद्यांमध्ये स्नान केल्याने सर्व पापांचा नाश होतो आणि मन शुद्ध होते. या महिन्यात श्रीगणेशाला समर्पित दोन महत्त्वपूर्ण व्रते पाळली जातात—संकष्ट चतुर्थी आणि माघी गणेश जयंती. संकष्ट चतुर्थीचे व्रत सर्व संकटांचे निवारण करण्यासाठी केले जाते, तर गणेश जयंती विशेषतः उत्तर भारतात मोठ्या उत्साहाने साजरी होते.
धार्मिक श्रद्धेनुसार, माघ शुक्ल चतुर्थीला श्रीगणेशाचा जन्म झाला, म्हणून हा दिवस गणेश जयंती म्हणून साजरा केला जातो. या दिवशी उपवास करून, गणेशाची कथा ऐकून आणि पूजा करून भक्तांच्या सर्व मनोकामना पूर्ण होतात अशी मान्यता आहे.
गणेश जयंतीला चंद्रदर्शन का टाळावे?
गणेश चतुर्थी आणि जयंतीच्या दिवशी चंद्र पाहणे अशुभ मानले जाते, यामागे एक रोचक पौराणिक कथा आहे. जेव्हा श्रीगणेशाला गजमुख प्राप्त झाले आणि त्यांनी पृथ्वीची प्रदक्षिणा पूर्ण केली, तेव्हा सर्व देवतांनी त्यांना प्रथम पूज्य म्हणून स्वीकारले. मात्र, चंद्रदेवाने आपल्या सौंदर्याचा अभिमान करत गणेशाची उपासना करण्यास नकार दिला.
यामुळे संतप्त झालेल्या गणेशाने चंद्राला शाप दिला की, “जो कोणी या दिवशी तुझे दर्शन घेईल, त्याच्यावर कलंक लागेल.” तेव्हापासून गणेश जयंती आणि चतुर्थीला चंद्रदर्शन टाळले जाते, जेणेकरून कोणत्याही नकारात्मक परिणामांपासून बचाव होईल.
श्रीगणेशाला प्रसन्न करण्याचे मंत्र
गणेश जयंती आणि विनायक चतुर्थीच्या दिवशी खालील मंत्रांचा जप केल्याने श्रीगणेशाचा आशीर्वाद प्राप्त होतो आणि जीवनातील अडथळे दूर होतात:
- सर्वसिद्धीसाठी:
ॐ एकदंताय विद्महे, वक्रतुंडाय धीमहि, तन्नो बुद्धिः प्रचोदयात्
हा मंत्र बुद्धी, यश आणि सिद्धी प्रदान करतो. या मंत्राचा जप केल्याने मन शांत होते आणि कार्यात यश मिळते. - संकट निवारणासाठी:
ॐ ग्लौं गौरीपुत्र, वक्रतुंड, गणपति गुरु गणेश। ग्लौं गणपति, ऋद्धिपति, सिद्धिपति, मम क्लेश दूर कर।
हा मंत्र जीवनातील सर्व दुःख आणि अडथळे दूर करण्यासाठी प्रभावी आहे. - दीर्घायुष्यासाठी:
प्रणम्य शिरसा देवं गौरीपुत्रं विनायकम्, भक्तावासं स्मरेन्नित्यं आयुःकामार्थ सिद्धये।
या मंत्राचा नियमित जप केल्याने दीर्घायुष्य आणि निरोगी जीवन प्राप्त होते.
माघी गणेश पूजेचा विधी
माघी गणेश जयंतीला पूजा करण्यासाठी खालील विधी पाळावा:
- सकाळी लवकर स्नान करून स्वच्छ वस्त्र परिधान करावे. लाल किंवा पिवळ्या रंगाचे वस्त्र शुभ मानले जाते.
- पूजास्थळ स्वच्छ करून त्यावर गंगाजल शिंपडावे.
- चौरंगावर लाल कापड पसरून श्रीगणेशाची मूर्ती किंवा चित्र स्थापित करावे.
- मूर्तीला शुद्ध पाण्याने किंवा पंचामृताने अभिषेक करावा.
- गणेशाला जास्वंदीची फुले, लाल फुले, दुर्वा आणि २१ मोदक अर्पण करावे. यातील पाच मोदक गणेशाला अर्पण करून उरलेले गरिबांना किंवा ब्राह्मणांना दान करावे.
- गणेशाला सिंदूर, चंदन आणि अक्षता लावावी.
- पूजास्थळाला दिवे, फुले आणि रांगोळ्यांनी सजवावे.
- गणेश चालिसा, गणेश कथा आणि अथर्वशीर्षाचे पठण करावे.
- शेवटी गणेश आरती करून प्रसाद वाटावा आणि सर्वांना आशीर्वाद मागावा.
विनायक चतुर्थी पूजेची पद्धत
विनायक चतुर्थीला श्रीगणेशाची पूजा करण्यासाठी खालील सोप्या पायऱ्या पाळाव्या:
- सकाळी लवकर उठून स्नान करावे आणि शक्यतो लाल, पिवळ्या किंवा पांढऱ्या रंगाचे स्वच्छ वस्त्र परिधान करावे.
- पूजास्थळ किंवा मंदिर स्वच्छ करून त्यावर गंगाजल शिंपडावे.
- गणेश मूर्ती किंवा चित्राची स्थापना करून त्यासमोर तुपाचा किंवा तेलाचा दिवा लावावा.
- गणेशाला लाल कुंकू, चंदन, अक्षता, फुले आणि दुर्वा अर्पण कराव्या.
- गणेशाला मोदक, लाडू किंवा खव्याचे नैवेद्य दाखवावे, कारण हे पदार्थ त्यांना अत्यंत प्रिय आहेत.
- गणेश अथर्वशीर्ष, संकटनाशन स्तोत्र आणि गणेश चालिसाचे पठण करावे.
- पूजेच्या शेवटी गणेश आरती करून सर्वांना प्रसाद वाटावा.
विनायक चतुर्थी आणि गणेश जयंतीचे महत्त्व
श्रीगणेश हे बुद्धी, शक्ती, समृद्धी आणि यशाचे दाता मानले जातात. विनायक चतुर्थी आणि गणेश जयंतीच्या दिवशी विधिवत पूजा केल्यास जीवनातील सर्व अडथळे दूर होतात आणि मनोकामना पूर्ण होतात अशी श्रद्धा आहे. गणेशाला विघ्नहर्ता आणि सुखकर्ता म्हणून पूजले जाते, कारण ते भक्तांच्या मार्गातील सर्व संकटांचा नाश करतात. या दिवशी केलेली पूजा भक्तांना आत्मविश्वास, शांती आणि यश प्रदान करते. विशेषतः माघी गणेश जयंतीला उपवास आणि पूजा केल्याने आध्यात्मिक उन्नती होते आणि जीवनात सकारात्मक बदल घडतात.
आध्यात्मिक संदेश
माघी गणेश जयंती आणि विनायक चतुर्थी हे सण केवळ धार्मिक विधींपुरते मर्यादित नाहीत, तर ते भक्तांना शिस्त, नम्रता आणि सकारात्मक दृष्टिकोनाचे महत्त्व शिकवतात. श्रीगणेशाच्या कथांमधून आपल्याला हे शिकायला मिळते की, कितीही मोठे संकट असले तरी बुद्धी आणि भक्तीने त्यावर मात करता येते. हे सण भक्तांना आपल्या जीवनातील नवीन सुरुवातीसाठी प्रेरणा देतात आणि गणेशाच्या आशीर्वादाने यशस्वी मार्गावर जाण्यासाठी बळ देतात.
अशा प्रकारे, माघी गणेश जयंती आणि विनायक चतुर्थी हे सण आध्यात्मिक उत्साह, सामाजिक एकता आणि सांस्कृतिक वारशाचे प्रतीक आहेत, जे श्रीगणेशाच्या भक्तीचा आनंद साजरा करतात.
