gahininath-maharaj-charitra
|| गहिनीनाथ महाराज ||
गहिनीनाथ हे नवनाथांमधील एक महत्त्वाचे सिद्ध होते आणि निवृत्तीनाथांचे गुरू म्हणून त्यांची ख्याती आहे. त्यांच्याविषयीची माहिती आणि तीर्थक्षेत्राची माहिती खालीलप्रमाणे आहे:
गहिनीनाथांची उत्पत्ती आणि प्रारंभिक कथा:
कनकागिरी नावाच्या गावात मच्छिंद्रनाथाने गोरक्षनाथाला सर्व ज्ञानाचे शिक्षण दिले. त्याला वेदशास्त्रांचा अभ्यास करवला, चौदा विद्या शिकवल्या, सर्व प्रकारच्या शस्त्रास्त्रांमध्ये पारंगत केले, साबरी विद्या सिखवली आणि त्याला सर्व देवतांच्या चरणी समर्पित केले.
नरशी, कालिका, म्हंदा, म्हैशासुर, झोटिंग वेताळ, मारुती, श्रीराम यांसारख्या दैवी शक्तींची दर्शन त्याला घडवली. जेव्हा श्रीरामाशी भेट झाली, तेव्हा श्रीरामाने गोरक्षनाथाला आपल्या मांडीवर बसवून आशीर्वाद दिले. बावन वीरांसह श्रीराम, सूर्य यांसह सर्वांनी गोरक्षनाथाला वरदान दिले आणि त्याला तपश्चर्येसाठी प्रेरित करून मच्छिंद्रनाथाला सूचना देऊन आपापल्या स्थानावर परतले.
एकदा गोरक्षनाथ संजीवनी मंत्राचा जप करत बसला होता. त्या वेळी मच्छिंद्रनाथ जवळ नव्हता. तो एकटाच त्या ठिकाणी होता, तेव्हा गावातील काही मुले खेळत खेळत त्याच्याजवळ आली. ती मुले चिखलाचे गोळे करून खेळत होती आणि त्यांनी गोरक्षनाथाला चिखलाची गाडी बनवण्यास सांगितले.
गोरक्षनाथाने गाडी बनवता येत नाही असे सांगितल्यावर मुलांनी स्वतःच गाडी बनवायला सुरुवात केली. त्यांनी चिखलाची एक छोटी गाडी तयार केली, पण त्यावर बसण्यासाठी गाडीवान हवा, असे त्यांना वाटले. त्यांनी चिखलाचा पुतळा बनवण्याचा प्रयत्न केला, पण त्यांना जमेना. शेवटी त्यांनी गोरक्षनाथाला एक मातीचा पुतळा बनवून देण्याची विनंती केली. गोरक्षनाथाने त्यांची ही मागणी मान्य केली आणि चिखल घेऊन पुतळा बनवायला सुरुवात केली.
गोरक्षनाथाने बनवलेल्या या चिखलाच्या पुतळ्यातून गहिनीनाथाचा अवतार प्रकट होणार होता, असा पूर्वनियोजित संकेत होता. नवनारायणांपैकी करभंजन नारायणाचा अवतार या पुतळ्यातून जन्माला येणार होता. त्यामुळे गोरक्षनाथाच्या मनात ही प्रेरणा जागृत झाली आणि त्याने पुतळा घडवायला घेतला. पुतळा बनवताना त्याच्या तोंडातून संजीवनी मंत्राचा जप चालूच होता.
पुतळा पूर्ण होताच करभंजनाने त्यात संचार केला. त्या क्षणी हाडे, मांस, रक्त आणि त्वचा यांनी युक्त असा एक तेजस्वी मानवी आकृती निर्माण झाली. तो पुतळा जिवंत होऊन रडू लागला. हा आवाज ऐकून जवळची मुले घाबरली आणि “भूत आलं!” असा ओरडत पळून गेली. पळताना त्यांची मच्छिंद्रनाथाशी भेट झाली. मच्छिंद्रनाथाने त्यांना थांबवून भीतीचे कारण विचारले आणि “घाबरू नका” असे सांगितले. तेव्हा मुलांनी पुतळ्याची हकीकत सांगितली.
मुलांचे बोलणे ऐकून मच्छिंद्रनाथ आश्चर्यचकित झाला आणि स्वतःच्या डोळ्यांनी हा चमत्कार पाहायचे ठरवले. त्याने मुलांना जवळ बसवून सर्व काही विचारून घेतले आणि त्यांनी दाखवलेल्या ठिकाणाकडे निघाला. तिथे एका मुलाचा रडण्याचा आवाज त्याला ऐकू आला. मच्छिंद्रनाथाला समजले की, हा करभंजन नारायणाचा अवतार आहे. त्याने त्या मुलाला उचलले आणि मार्गाला लागला. गोरक्षनाथाने पुतळा बनवला असला तरी तो जवळ दिसत नव्हता.
मच्छिंद्रनाथ त्या मुलाला घेऊन चालत असताना गोरक्षनाथाला हाका मारत गेला. गोरक्षनाथ एका घरात लपला होता, पण गुरूची हाक ऐकून तो बाहेर आला. पण मच्छिंद्रनाथाच्या हातातील मुलाला पाहून त्याला भीती वाटली. त्याची गुरूजवळ जाण्याची हिंमत झाली नाही.
मच्छिंद्रनाथाला गोरक्षनाथाची भीती लक्षात आली. त्याने मुलाला कपड्यात गुंडाळून ठेवले आणि गोरक्षनाथाजवळ जाऊन म्हणाला, “हा भूत नाही, तर नवनारायणांपैकी एकाचा अवतार आहे.” गोरक्षनाथाने घडलेला सर्व प्रकार सांगितला. मच्छिंद्रनाथाने आनंदाने ऐकले आणि म्हणाला, “जसा तू गोवऱ्यातून जन्माला आलास, तसा संजीवनी मंत्राने हा पुतळा जिवंत झाला. यात करभंजन नारायणाने संचार केला आहे.” असे सांगून त्याने गोरक्षनाथाची भीती दूर केली आणि मुलाला घेऊन आश्रमाकडे निघाला. तिथे त्याने गाईचे दूध आणून मुलाला पाजले आणि झोळीत घालून झोपवले.
गहिनीनाथाचे संगोपन:
या घटनेची बातमी गावभर पसरली. गावकरी मुलाला भेटायला आले आणि मच्छिंद्रनाथ सर्व कथा सांगत असे. लोकांना आश्चर्य वाटले की, मच्छिंद्रनाथाने आपल्या शिष्याकडून मातीचा पुतळा जिवंत करवला. काहींनी तर म्हणायला सुरुवात केली की, मच्छिंद्रनाथाची योग्यता ब्रह्मदेवापेक्षाही श्रेष्ठ आहे.
मच्छिंद्रनाथ तीर्थयात्रेला निघणार होता आणि मुलाला सोबत नेण्याचा विचार करत होता. पण गावकऱ्यांनी सांगितले की, मुलाचे आईशिवाय संगोपन नीट होणार नाही, त्याला कोणाच्या तरी स्वाधीन करा. मच्छिंद्रनाथाला हे पटले. गावात मधुनाभा नावाचा एक ब्राह्मण आणि त्याची पत्नी गंगा राहत होती. गंगा ही पतिव्रता होती, पण त्यांना मूल नव्हते, म्हणून ते नेहमी दुःखी असत. गावकऱ्यांनी त्यांच्याकडे शिफारस केली की, हे दाम्पत्य मुलाचे प्रेमाने संगोपन करेल.
मच्छिंद्रनाथाला हे योग्य वाटले. त्याने मुलाला गंगेच्या कुशीत दिले आणि म्हणाला, “माते, हा वरदायी पुत्र आहे. हा करभंजन नारायणाचा अवतार आहे. याचे नीट संगोपन कर. यामुळे तुझे कल्याण होईल आणि हा जगात नावाजला जाईल. याच्या सेवेसाठी भविष्यात निवृत्ती नावाचा योगी येईल. याचे नाव गहिनीनाथ ठेव.” असे सांगून त्याने मोहनास्त्र मंत्राने गंगेच्या अंगावर भस्म टाकले. तिच्या स्तनात दूध आले. तिने मुलाला दूध पाजले आणि गावातील सुवासिनींना बोलावून पाळण्यात घालून त्याचे नाव गहिनीनाथ ठेवले.
मच्छिंद्रनाथ काही दिवस तिथे राहिला आणि नंतर गोरक्षनाथासह तीर्थयात्रेला निघाला. त्याला गोरक्षनाथ अजून अपरिपक्व वाटत असल्याने त्याला बदरिकाश्रमात तपश्चर्येसाठी ठेवून तो पुढील यात्रेला निघाला.
मच्छिंद्रनाथाचा मोह आणि समाराधना:
मच्छिंद्रनाथ आणि गोरक्षनाथ सौराष्ट्रातून निघाले आणि तैलंगणात पोहोचले. तिथे त्यांनी गोदावरीच्या संगमावर स्नान करून शिवपूजन केले. आंवढ्यानागनाथ, परळी वैजनाथ अशी तीर्थे करत ते गर्भागिरी पर्वतावरील वाल्मीकी ऋषींच्या आश्रमात आले. ते जंगल घनदाट आणि भयंकर होते. वाटही नीट दिसत नव्हती. या प्रवासात मच्छिंद्रनाथाला भीती वाटत होती, कारण स्त्रीराज्यातून निघताना मैनाकिनी राणीने त्याला दिलेली सोन्याची वीट त्याने झोळीत लपवली होती. ती चोरटे चोरतील, अशी त्याला धास्ती होती.
खरे तर ही भीती गोरक्षनाथाच्या लोभाची परीक्षा पाहण्यासाठी होती. मार्गात मच्छिंद्रनाथाने गोरक्षनाथाला विचारले, “या जंगलात चोरांचे भय नाही ना?” गोरक्षनाथाला गुरूला भीती का वाटते, हे समजेना. त्याने विचार केला की, गुरूकडे काहीतरी मौल्यवान आहे, ज्यामुळे त्यांना चिंता आहे. तो काही न बोलता चालत राहिला.
एक पाणवठा लागला तेव्हा मच्छिंद्रनाथाने गोरक्षनाथाला थांबायला सांगितले आणि झोळी त्याच्याकडे ठेवून शौचाला गेला. गोरक्षनाथाने झोळीत पाहिले आणि सोन्याची वीट दिसली. त्याने ती फेकून तितक्याच वजनाचा दगड ठेवला. मच्छिंद्रनाथ परत आला आणि पुन्हा भयाबद्दल विचारू लागला. गोरक्षनाथाने सांगितले, “भय मागे राहिले, आता काळजी करू नका.” मच्छिंद्रनाथाला संशय आला. त्याने झोळी तपासली आणि वीट गायब झाल्याचे पाहून तो रडू लागला.
त्याने गोरक्षनाथाला दोष दिले आणि “माझ्यासमोर येऊ नको” असेही सांगितले. पण गोरक्षनाथाने त्याला शांत केले आणि पर्वतावर नेले. तिथे त्याने सिद्धयोग मंत्राने पर्वत सुवर्णमय केला आणि गुरूला म्हणाला, “हवे तितके सोने घ्या.” मच्छिंद्रनाथ प्रभावित झाला आणि म्हणाला, “तुझ्यासारखा शिष्य असताना मला सोन्याची गरज काय?” त्याने गोरक्षनाथाचे कौतुक केले.
गहिनीनाथाचा समारंभात सहभाग:
गोरक्षनाथाने विचारले, “तुम्ही सोन्याची वीट का जपली होती?” मच्छिंद्रनाथ म्हणाला, “देशात परतल्यावर साधू-संतांची समाराधना करायची होती.” गोरक्षनाथाने हे स्वप्न पूर्ण करण्याचे ठरवले. त्याने गंधर्वास्त्र मंत्राने चित्रसेन गंधर्वाला बोलावले आणि सर्व संत, साधू, देव, दानवांना आमंत्रित करण्यास सांगितले. नवनाथ, दत्तात्रेय, वसिष्ठ, व्यास, नारद असे अनेक ऋषी-मुनी जमले. गोरक्षनाथाने अष्टसिद्धींना स्वयंपाकाची जबाबदारी दिली आणि भव्य समारंभाची तयारी केली.
या समारंभात गहिनीनाथ नव्हते. मच्छिंद्रनाथाने गोरक्षनाथाला मधुब्राह्मणाकडे गंधर्व पाठवून गहिनीनाथाला आणण्यास सांगितले. चित्रसेन गंधर्वाने पत्र देऊन मधुब्राह्मणाला कनकागिरीहून गहिनीनाथासह आणले. तेव्हा गहिनीनाथ सात वर्षांचा होता.
मच्छिंद्रनाथाने त्याला मिठी मारली आणि सर्वांना सांगितले की, हा करभंजन नारायणाचा अवतार आहे. शंकराने मच्छिंद्रनाथाला सांगितले की, भविष्यात मी निवृत्ती नावाने अवतार घेईन आणि गहिनीनाथाला अनुग्रह देईन. मच्छिंद्रनाथाने गोरक्षनाथाकडून गहिनीनाथाला अनुग्रह दिला आणि सर्व विद्यांमध्ये प्रवीण केले. हा समारंभ एक महिना चालला. कुबेराने वस्त्रे आणि अलंकार आणून सर्वांना वाटले आणि समारंभ संपला.
गहिनीनाथाचे तीर्थक्षेत्र:
गहिनीनाथाला मधुब्राह्मणाकडे परत पाठवले गेले. पुढे त्यांनी शके दहाशे (इ.स. १०७८) मध्ये समाधी घेतली. त्यांचे तीर्थक्षेत्र कबरीच्या घाटावर आहे. औरंगजेबाने या समाधींबद्दल विचारले तेव्हा लोकांनी सांगितले की, त्या त्याच्या पूर्वजांच्या आहेत. त्याने नावे बदलून जानपीर (जालंदर), गैरीपीर (गहिनीनाथ), मायाबाबलेन (मच्छिंद्रनाथ) अशी ठेवली. गहिनीनाथाचे हे स्थान आजही भक्तांचे श्रद्धास्थान आहे.
