ekvira-aai-tirtakshetra
|| तीर्थक्षेत्र ||
कार्ला गडावर वास करणारी आणि महाराष्ट्रातील प्रमुख आराध्य देवी म्हणून ओळखली जाणारी शक्तिस्वरूपा एकविरा आई, नवसाला पावणारी आणि हाकेला धावणारी देवी आहे. एकविरा आई ही परशुरामाची माता आदिमाता रेणुका होय. परशुरामाने आपल्या शौर्याने जगभरात किर्ती मिळवली, त्यामुळे एकविरा आई म्हणजेच वीरपुत्र परशुरामाची आई. एकविरा देवीला “एकवीरेति विख्याता सर्वकामप्रदायिनी सह्याद्रिखंडता” असा उल्लेख आढळतो, ज्यात शंकरानेच तिला हे नाव दिले आहे.
कार्ला गडावर देवीचे स्थान अतिप्राचीन आहे आणि देवीची मूर्ती स्वयंभू तांदळा दगडात प्रकटलेली आहे. ही मूर्ती शेंदूर लावलेली आहे आणि देवीच्या डोळ्यांसाठी मिन्यापासून बनवलेल्या नेत्रांचा वापर केला आहे, ज्यामुळे तिचे रुप अधिक प्रसन्न वाटते. एकविरा देवीला जलदेवी म्हणूनही ओळखले जाते. तिच्या शेजारीच तिची नणंद जोगेश्वरी देवीची शेंदूर चर्चित मूर्ती आहे.
आश्विन आणि चैत्र महिन्यांमध्ये येथे देवीच्या उत्सवाच्या यात्रा मोठ्या उत्साहात साजऱ्या होतात. कोळी, आगरी, कुणबी, सोनार, कायस्थ, पाठारेप्रभू, चौकळशी, पाचकळशी, क्षत्रिय, वैश्य अशा अनेक समाजांचे कुलदैवत म्हणून एकविरा आईला महत्त्वाचे स्थान आहे. ठाणे, मुंबई, रायगड आणि पुणे या भागातील लोक मोठ्या संख्येने एकविरा आईच्या दर्शनासाठी येतात. विशेषत: कोळी आणि आगरी समाजातील भक्त वर्षभर देवीच्या दर्शनासाठी येत असतात, आणि जगभरातील भक्तगणही देवीच्या कृपेचा लाभ घेण्यासाठी इथे येतात.
एकविरा देवीच्या भक्तांची संख्या दिवसेंदिवस वाढत आहे. एकविरा मंदिराशेजारी कार्ला लेणी हे प्राचीन बौद्ध स्थापत्यकलेचे उत्कृष्ट नमुने आहेत. येथील शिल्पकला, चैत्यगृह, सभामंडप, सिंहस्तंभ, भित्तीचित्रे, आणि शिलालेख यामुळे कार्ला लेणी जगप्रसिद्ध ठरली आहेत. तसेच, येथे येणारे पर्यटक एकविरा देवीचे दर्शन घेऊन निसर्गसौंदर्याचे मनोहर दृश्ये अनुभवतात. इंद्रायणी नदी, विसापूर, लोहगड, तुंग हे किल्ले कार्ला गडावर चढताना दिसतात.
श्री एकविरा देवी विश्वस्त संस्थानच्या माध्यमातून गडावर विविध सुविधा पुरविण्यात आल्या आहेत, जसे की पाणी, वीज, रस्ते, प्रसाद, दर्शन व्यवस्था इत्यादी. संस्थेचे अध्यक्ष श्री. अनंत तरे यांच्या अथक प्रयत्नांनी गडावर रोप-वेची सुविधा देखील लवकरच उपलब्ध होणार आहे, ज्यामुळे भक्तांना ये-जा करणे अधिक सोयीचे होईल.
श्री एकविरा देवी विश्वस्त संस्था भक्तांसाठी नेहमी तत्पर असते आणि विविध धार्मिक कार्यक्रम, यात्रा, पालख्या, होमहवन, जागरण, गोंधळ, भजन, कीर्तन, व्याख्याने हे नियमितपणे आयोजित केले जातात. तसेच, संस्थेने जागतिक स्तरावर भाविकांसाठी वेबसाईटद्वारे ‘विश्वदर्शन’ हे तंत्रज्ञान सादर केले आहे, ज्यामुळे जगातील कुठल्याही कोपऱ्यातून भक्त आईचे दर्शन ऑनलाइन घेऊ शकतात.
आई एकविरा देवीच्या भक्तांना दीर्घायुष्य आणि सुखशांती लाभो, अशी प्रार्थना आईच्या चरणी करतो. जय एकविरा!
एकविरा आईचे मंदिर भक्तांसाठी एक दिव्य आणि पवित्र स्थान आहे, ज्याचे विधी आणि दिनचर्या परंपरेनुसार नियमितपणे पार पडतात. मंदिर दररोज पहाटे ५ वाजता उघडले जाते, आणि पहाटे ५:३० वाजता काकड आरती होते. त्यानंतर सकाळी ६:३० वाजता आईचा अभिषेक केला जातो.
अभिषेकाला सुरुवात करताना, जोगेश्वरी देवीचा अभिषेक आधी केला जातो. आई एकविराला पंचामृताने स्नान घालून, नविन वस्त्रे परिधान करतात. सुवर्ण मुखवटा आणि अलंकाराने देवीला सजवले जाते. देवीचे साजशृंगार झाल्यावर आईची आरती केली जाते, ज्यामुळे मंदिरातील वातावरण अत्यंत मंगळमय आणि शांत होते.
भक्तांना देवीचे दर्शन सकाळी ६ वाजता सुरू होते, आणि आईला दुपारी १ वाजता महाप्रसाद दाखवला जातो. संध्याकाळी ७ वाजता आरती होते आणि नंतर देवीचा मुखवटा उतरवून मंदिर बंद केले जाते.
मंदिर परिसरातील सर्व विधी प्रथेप्रमाणे आणि पारंपारिक पद्धतीने होतात. भक्तांच्या सुविधांसाठी विविध व्यवस्था आहेत, ज्यामध्ये मंदिर परिसरातील रांगेत शिस्तबद्ध दर्शन होण्याची सोय, पार्किंग, आणि अपंगांसाठी डोलीची सोय आहे.
इतिहासाच्या दृष्टिकोनातून, कार्ला गडाच्या परिसरात मंदिराच्या स्थापनेची परंपरा खूप प्राचीन आहे. या ठिकाणाला इतिहास, वास्तुशिल्प आणि भक्तिभाव यांचे अनोखे मिश्रण लाभले आहे, ज्यामुळे भाविकांना शांतता आणि समाधान प्राप्त होते.
अश्विन नवरात्रौत्सव – एकविरा आई-
एकविरा आईच्या मंदिरात अश्विन शुद्ध प्रतिपदेपासून नवमीपर्यंत नवरात्रीचा उत्सव धूमधामात साजरा केला जातो. यावेळी घटस्थापना करून पृथ्वीची प्रतीकात्मक पूजा केली जाते. या सणाच्या दरम्यान नऊ प्रकारची धान्ये पेरली जातात, जी सृष्टीच्या सृजन शक्तीचे प्रतीक आहेत.
नवरात्रीच्या प्रत्येक दिवशी विशेष महत्वाचे धार्मिक कार्यक्रम आयोजित केले जातात. ट्रस्टच्या माध्यमातून मंदिरात विविध धार्मिक क्रियाकलापांचे आयोजन केले जाते, ज्यात दुर्गा स्तोत्र पाठ, भजन, जागरण, कीर्तन, प्रवचन, आणि शिबिरे यांचा समावेश असतो. यानंतर, भक्तगण विविध राजकीय, सामाजिक, आणि कलात्मक व्यक्तिमत्त्वांचे दर्शन घेतात. मंदिरात दिवसभर चौघडा नृत्य, नगारा वाजवणे, आणि घंटानाद यांसारख्या विविध धार्मिक क्रियाकलापांची आयोजन केली जाते.
नवमीच्या रात्री विशेष ‘नवचंडी होम’ आयोजित केला जातो, जो अत्यंत महत्वपूर्ण मानला जातो. या होमासाठी लाखो भक्त कार्ला गडावर येतात. होममध्ये नारळ, भोपळा, लाकूड, कारवी, फळे, अगरबत्ती, कापूर, आणि लिंबू यांची अर्पण केली जाते. होमच्या संपन्नतेनंतर, बोकडाची बलिदान प्रक्रिया पार पडते, आणि त्याचा प्रसाद भक्तांना वितरित केला जातो.
दसऱ्याच्या दिवशी, भक्त मोठ्या श्रद्धेने दसरा सण साजरा करतात. मंदिराच्या चारही बाजूला झेंडू आणि आंब्याच्या पानांचे तोरण बांधले जाते. देवीच्या चरणी आपट्याची पाने आणि झेंडूची फुले वाहिली जातात. या दिवशी भक्तगण दानधर्म आणि विविध धार्मिक कृत्ये करताना दिसतात, आणि मंदिराच्या परिसरात उत्साहाचे वातावरण असते.