durga
|| दुर्गा ||
दुर्गा: नवरात्रातील नऊ रूपे
शैलपुत्री: हिमालयाची कन्या
दुर्गा ही हिंदू धर्मातील शक्तीची देवी असून तिने कन्यारूपात पृथ्वीवर अवतार घेतला. हिमालयाची पुत्री म्हणून तिला ‘शैलपुत्री’ असे संबोधले जाते, ज्याचा उल्लेख पुराणांमध्ये आढळतो. तिच्या वडिलांची, हिमालयाची, इच्छा होती की तिने विष्णूंशी विवाह करावा; परंतु तिने आपल्या दृढ संकल्पाने आणि कठोर तपाने शंकराला आपला पती म्हणून निवडले. हे तिच्या निश्चयशक्तीचे आणि तपश्चर्येचे प्रतीक आहे, जे भक्तांना प्रेरणा देते. नवरात्राच्या पहिल्या दिवशी शैलपुत्रीच्या रूपात तिची पूजा केली जाते, ज्यामुळे भक्तांना संकल्पाची शिकवण मिळते.
ब्रह्मचारिणी: तपस्वी स्वरूप
ब्रह्मचारिणी म्हणजे ब्रह्मपद आणि आध्यात्मिक उन्नती प्रदान करणारी देवी. तिचे रूप तेजस्वी आणि शांत आहे. तिच्या उजव्या हातात जपमाळ आणि डाव्या हातात कमंडलू आहे, जे तिच्या तपश्चर्या आणि संयमाचे प्रतीक आहे. या रूपाच्या पूजनाने साधकांना सिद्धी, विजय आणि आत्मिक शांती मिळते, अशी श्रद्धा आहे. नवरात्राच्या दुसऱ्या दिवशी या स्वरूपाची उपासना केली जाते, ज्यामुळे भक्तांचा आत्मविश्वास आणि एकाग्रता वाढते.
चंद्रघंटा: शांती आणि शक्तीचे प्रतीक
चंद्रघंटा हे दुर्गेचे कल्याणकारी आणि शांतिदायक स्वरूप आहे. तिच्या दहा हातांमध्ये विविध शस्त्रे आहेत, जे तिच्या संरक्षण आणि संहाराच्या सामर्थ्याचे दर्शन घडवतात. तिच्या मस्तकावर घंटेसारखा अर्धचंद्र शोभतो, ज्यामुळे तिला ‘चंद्रघंटा’ हे नाव मिळाले. तिच्या पूजनाने सर्व दुःखे आणि संकटांपासून मुक्ती मिळते, असे मानले जाते. नवरात्राच्या तिसऱ्या दिवशी तिच्या या रूपाची पूजा केली जाते, ज्यामुळे भक्तांना शांतता आणि समृद्धी प्राप्त होते.
कुष्मांडा: विश्वाची निर्माती
कुष्मांडा हे दुर्गेचे अष्टभुजा स्वरूप आहे, ज्याचे नाव ‘कुष्मांड’ म्हणजे कोहळ्यावरून आले आहे. तिला कोहळ्याचा बळी अर्पण करण्याची प्रथा आहे, जी तिच्या प्रिय नैवेद्यांपैकी एक मानली जाते. तिचे वाहन सिंह आहे, जे तिच्या शक्ती आणि पराक्रमाचे प्रतीक आहे. या स्वरूपाच्या पूजनाने रोग आणि शारीरिक त्रास दूर होतात, अशी भक्तांची आस्था आहे. नवरात्राच्या चौथ्या दिवशी तिची उपासना होते, ज्यामुळे साधकांना आरोग्य आणि ऊर्जा मिळते.
स्कंदमाता: कार्तिकेयाची जननी
स्कंदमाता ही दुर्गेचे चार भुजांचे स्वरूप आहे, जी कार्तिकेय (स्कंद) यांची माता म्हणून ओळखली जाते. ती कमळाच्या आसनावर बसलेली आहे आणि तिचा वर्ण पूर्णतः शुभ्र आहे, जे शुद्धता आणि पवित्रतेचे द्योतक आहे. तिच्या पूजनाने मातृत्वाचे आशीर्वाद आणि संततीचे कल्याण मिळते, अशी श्रद्धा आहे. नवरात्राच्या पाचव्या दिवशी या रूपाची पूजा केली जाते, ज्यामुळे भक्तांना शांती आणि समाधानाचा अनुभव येतो.
कात्यायनी: ऋषिकुलातील कन्या
कात्यायनी हे दुर्गेचे एक शक्तिशाली स्वरूप आहे, जिचा जन्म ‘कत’ नावाच्या ऋषींच्या ‘कात्यक’ गोत्रात झाला. तिच्या या उत्पत्तीमुळे तिला ‘कात्यायनी’ असे नाव पडले. ती दुष्ट शक्तींचा नाश करणारी आणि भक्तांचे रक्षण करणारी मानली जाते. नवरात्राच्या सहाव्या दिवशी तिच्या या स्वरूपाची पूजा होते, ज्यामुळे साधकांना धैर्य आणि विजयाची प्रेरणा मिळते.
कालरात्री: संहारक शक्ती
कालरात्री हे दुर्गेचे भयंकर आणि संहारक स्वरूप आहे. तिचे शरीर काळे, तीन डोळे असलेले आणि केस विखुरलेले आहेत, जे तिच्या प्रचंड शक्तीचे आणि अनियंत्रित स्वरूपाचे प्रतीक आहे. तिचे वाहन गर्दभ आहे आणि ती हातात खड्ग धारण करते. तिच्या पूजनाने भय आणि शत्रूंपासून मुक्ती मिळते, अशी भक्तांची श्रद्धा आहे. नवरात्राच्या सातव्या दिवशी या स्वरूपाची उपासना केली जाते, ज्यामुळे साधकांना निर्भयता प्राप्त होते.
महागौरी: शुद्धतेचे प्रतीक
महागौरी हे दुर्गेचे गोरे आणि शांत स्वरूप आहे. तिचे वस्त्र आणि आभूषणे पांढऱ्या रंगाची आहेत, जे शुद्धता आणि सौम्यतेचे दर्शन घडवतात. तिला चार हात आहेत आणि तिचे वाहन वृषभ आहे. तिच्या पूजनाने पापांचा नाश होतो आणि जीवनात शांती येते, असे मानले जाते. नवरात्राच्या आठव्या दिवशी या स्वरूपाची पूजा होते, ज्यामुळे भक्तांना आध्यात्मिक उन्नती मिळते.
सिद्धिदात्री: सिद्धींची दाता
सिद्धिदात्री हे दुर्गेचे सर्व सिद्धी प्रदान करणारे स्वरूप आहे. तिच्या उपासनेने आठ सिद्धी आणि पारलौकिक इच्छांची पूर्तता होते, अशी श्रद्धा आहे. ती भक्तांना शक्ती, समृद्धी आणि मुक्तीचा मार्ग दाखवते. नवरात्राच्या नवव्या दिवशी या स्वरूपाची पूजा केली जाते, ज्यामुळे साधकांचे जीवन पूर्णत्वाकडे जाते.
नवरात्रातील दुर्गेची महती
दुर्गेची ही नऊ रूपे नवरात्रात पूजली जातात, ज्यामुळे तिची शक्ती, संरक्षण आणि कृपा भक्तांपर्यंत पोहोचते. प्रत्येक स्वरूप एक विशिष्ट गुण आणि आशीर्वादाचे प्रतीक आहे, जे जीवनातील विविध पैलूंना संबोधते. शैलपुत्रीपासून सिद्धिदात्रीपर्यंतचा हा प्रवास भक्तांना संकल्पापासून सिद्धीपर्यंत घेऊन जातो, आणि दुर्गेच्या या विविध रूपांमुळे ती सर्वव्यापी आणि सर्वशक्तिमान मानली जाते.
