divya-dattatry-stotra
|| दिव्य दत्तात्रेय स्तोत्र ||
श्रीदत्तात्रेय स्तोत्र परिचय आणि अर्थ
दिव्य दत्तात्रेय स्तोत्र
हे स्तोत्र अत्यंत पवित्र आणि प्रभावशाली असून, श्रीदत्तात्रेयांचे साक्षात दर्शन घडवणारे आहे. श्रीनारदपुराणात समाविष्ट असलेले हे स्तोत्र स्वतः श्रीनारदमुनींनी रचले आहे. नारदमुनींची भगवान नारायणाच्या नामस्मरणाची महती सर्वश्रुत आहे. त्यांनी सतत श्रीनारायणाच्या नामाचा जप करून वैकुंठात कायमचे स्थान आणि भगवंताच्या हृदयात विशेष स्थान मिळवले.
श्रीदत्तात्रेय हे भगवान विष्णूचेच रूप असून, त्यांच्या विविध स्वरूपांची महती नारदमुनींना पूर्णपणे ठाऊक होती. हे स्तोत्र रचताना नारदमुनींनी सामान्य भक्तांना सहज समजेल आणि सर्वांना भक्तीपूर्ण स्मरण करता येईल, असा हेतू ठेवला. “दत्तात्रेय नमोस्तुते” हे ध्रुपद आणि श्रीदत्तात्रेयांची विविध रूपांनी स्तुती करणारे हे स्तोत्र रचताना नारदमुनींना दत्तगुरूंच्या दर्शनाची तीव्र इच्छा असावी.
दत्तात्रेयांनी आपले स्मर्तृगामी स्वरूप सिद्ध करत नारदमुनींना त्यांच्या निजस्वरूपात दर्शन दिले असावे, असे या स्तोत्राच्या रचनेतून जाणवते. हे स्तोत्र अठरा श्लोकांचे असून, अठरावा श्लोक फलश्रुतीचा आहे. हे स्तोत्र शत्रूंचा नाश करणारे, शास्त्रज्ञान आणि ब्रह्मानुभव प्रदान करणारे तसेच सर्व पापांचे शमन करणारे आहे. येथे शत्रू म्हणजे बाह्य व्यक्ती किंवा प्राणी नव्हे, तर काम, क्रोध, लोभ आदी षड्रिपू आहेत. या शत्रूंचा नाश झाल्यावरच खरा ब्रह्मानुभव प्राप्त होतो.
प्रथम श्लोक (ध्यानमंत्र):
जटाधरं पाण्डुरंगं शूलहस्तं कृपानिधिम् | सर्वरोगहरं देवं दत्तात्रेयमहं भजे ||
अर्थ: जटांनी युक्त, गौरवर्णी, हातात त्रिशूल धारण करणारे, कृपेचा सागर आणि सर्व रोगांचा नाश करणारे श्रीदत्तात्रेयदेव माझ्या भक्तीचे केंद्र आहेत. (येथे सर्व रोगांमध्ये भवरोगाची व्यथा सर्वात भयंकर आहे, आणि त्यातून मुक्ती मिळणे कठीण असते; परंतु श्रीदत्तात्रेय हा रोगही नष्ट करतात.) गौरवर्ण आणि कर्पूरगौर यात सूक्ष्म भेद आहे—गौरवर्ण म्हणजे गोरेपणा, तर कर्पूरगौर म्हणजे कापरासारखा नितळ गोरेपणा. हा श्लोक ध्यानमंत्र म्हणून ओळखला जातो. श्रीदत्तात्रेयांचे ध्यान करताना त्यांचे रूप जटायुक्त, गौरवर्णी, त्रिशूलधारी आणि सर्व रोगांचा नाश करणारे असे कल्पावे.
पहिला श्लोक:
जगदुत्पत्तिकर्त्रे च स्थितिसंहारहेतवे | भवपाशविमुक्ताय दत्तात्रेय नमोस्तु ते || १ ||
अर्थ: हे दत्तगुरू, तुम्ही विश्वाची उत्पत्ती, पालन आणि संहार यांचे कारण आहात, तरीही संसाराच्या बंधनापासून पूर्णपणे मुक्त आहात. तुम्हाला माझा नमस्कार असो.
स्तोत्राचे महत्त्व:
श्रीदत्तात्रेयांच्या स्तोत्रांचा अर्थ समजून पठन केल्याने आणि अर्थाविना पठन केल्याने मोठा फरक आहे. अर्थ समजून पठन केल्यास दत्तगुरूंच्या स्वरूपाची आणि सामर्थ्याची खरी ओळख होते, ज्यामुळे भक्ती अधिक दृढ होते.
।। दत्तात्रेय स्तोत्र ।।
जटाधरं पाण्डुराङ्गं शूलहस्तं कृपानिधिम् ।
सर्वरोगहरं देवं दत्तात्रेयमहं भजे ॥ १॥
अस्य श्रीदत्तात्रेयस्तोत्रमन्त्रस्य भगवान् नारदऋषिः ।
अनुष्टुप् छन्दः । श्रीदत्तपरमात्मा देवता ।
श्रीदत्तप्रीत्यर्थे जपे विनियोगः ॥
जगदुत्पत्तिकर्त्रे च स्थितिसंहार हेतवे ।
भवपाशविमुक्ताय दत्तात्रेय नमोऽस्तुते ॥ १॥
जराजन्मविनाशाय देहशुद्धिकराय च ।
दिगम्बरदयामूर्ते दत्तात्रेय नमोऽस्तुते ॥ २॥
कर्पूरकान्तिदेहाय ब्रह्ममूर्तिधराय च ।
वेदशास्त्रपरिज्ञाय दत्तात्रेय नमोऽस्तुते ॥ ३॥
र्हस्वदीर्घकृशस्थूल-नामगोत्र-विवर्जित ।
पञ्चभूतैकदीप्ताय दत्तात्रेय नमोऽस्तुते ॥ ४॥
यज्ञभोक्ते च यज्ञाय यज्ञरूपधराय च ।
यज्ञप्रियाय सिद्धाय दत्तात्रेय नमोऽस्तुते ॥ ५॥
आदौ ब्रह्मा मध्य विष्णुरन्ते देवः सदाशिवः ।
मूर्तित्रयस्वरूपाय दत्तात्रेय नमोऽस्तुते ॥ ६॥
भोगालयाय भोगाय योगयोग्याय धारिणे ।
जितेन्द्रियजितज्ञाय दत्तात्रेय नमोऽस्तुते ॥ ७॥
दिगम्बराय दिव्याय दिव्यरूपध्राय च ।
सदोदितपरब्रह्म दत्तात्रेय नमोऽस्तुते ॥ ८॥
जम्बुद्वीपमहाक्षेत्रमातापुरनिवासिने ।
जयमानसतां देव दत्तात्रेय नमोऽस्तुते ॥ ९॥
भिक्षाटनं गृहे ग्रामे पात्रं हेममयं करे ।
नानास्वादमयी भिक्षा दत्तात्रेय नमोऽस्तुते ॥ १०॥
ब्रह्मज्ञानमयी मुद्रा वस्त्रे चाकाशभूतले ।
प्रज्ञानघनबोधाय दत्तात्रेय नमोऽस्तुते ॥ ११॥
अवधूतसदानन्दपरब्रह्मस्वरूपिणे ।
विदेहदेहरूपाय दत्तात्रेय नमोऽस्तुते ॥ १२॥
सत्यंरूपसदाचारसत्यधर्मपरायण ।
सत्याश्रयपरोक्षाय दत्तात्रेय नमोऽस्तुते ॥ १३॥
शूलहस्तगदापाणे वनमालासुकन्धर ।
यज्ञसूत्रधरब्रह्मन् दत्तात्रेय नमोऽस्तुते ॥ १४॥
क्षराक्षरस्वरूपाय परात्परतराय च ।
दत्तमुक्तिपरस्तोत्र दत्तात्रेय नमोऽस्तुते ॥ १५॥
दत्त विद्याढ्यलक्ष्मीश दत्त स्वात्मस्वरूपिणे ।
गुणनिर्गुणरूपाय दत्तात्रेय नमोऽस्तुते ॥ १६॥
शत्रुनाशकरं स्तोत्रं ज्ञानविज्ञानदायकम् ।
सर्वपापं शमं याति दत्तात्रेय नमोऽस्तुते ॥ १७॥
इदं स्तोत्रं महद्दिव्यं दत्तप्रत्यक्षकारकम् ।
दत्तात्रेयप्रसादाच्च नारदेन प्रकीर्तितम् ॥ १८॥
