chintamani-theur-tirtakshetra
|| तीर्थक्षेत्र ||
तीर्थक्षेत्र चिंतामणी (थेऊर) हे पुणे जिल्ह्यात वसलेले एक महत्त्वाचे गणपती मंदिर आहे, जे अष्टविनायकांपैकी एक आहे. थेऊरचा श्री चिंतामणी गणपती हे अष्टविनायकांतील एक प्रमुख स्थान मानले जाते. या स्थानाचे धार्मिक आणि ऐतिहासिक महत्त्व मोठे आहे, ज्यामुळे दरवर्षी हजारो भाविक येथे दर्शनासाठी येतात.
तीर्थक्षेत्र चिंतामणी (थेऊर) – आख्यायिका–
या स्थानाशी निगडित एक प्राचीन आख्यायिका आहे. असे सांगितले जाते की ब्रम्हदेवाने आपले चित्त शांत आणि स्थिर करण्यासाठी या पवित्र स्थळी गणपतीची उपासना केली. या तपामुळेच या गावाचे नाव ‘थेऊर’ असे पडले. याशिवाय, दुसरी कथा राजा अभिजीत आणि राणी गुणवतीच्या पुत्र गुणाशी संबंधित आहे.
एके दिवशी गुणाने कपिल मुनींकडे असलेले अमूल्य चिंतामणी रत्न चोरले. कपिल मुनींना हे कळल्यावर त्यांनी गणपतीला विनंती केली की तो गुणाकडून ते रत्न परत आणून देईल. गणपतीने गुणाचा पराभव करून रत्न परत मिळवले, परंतु कपिल मुनींनी ते रत्न गणपतीलाच अर्पण केले. गणपतीच्या गळ्यात हे रत्न घालण्यात आले, ज्यामुळे कपिल मुनींची सर्व चिंता दूर झाली. याच कारणास्तव गणपतीला येथे ‘चिंतामणी’ या नावाने ओळखले जाऊ लागले.
इतिहास–
या पवित्र मंदिराचे निर्माण धरानिधर महाराज देव यांनी केले होते. सुमारे शंभर वर्षांनंतर, पेशव्यांनी या ठिकाणी एक भव्य आणि आकर्षक मंदिर बांधले, ज्यामध्ये एक प्रशस्त सभागृहही आहे. हे मंदिर पूर्णपणे लाकडापासून तयार केलेले आहे आणि त्याकाळी त्यासाठी सुमारे ४० हजार रुपये खर्च करण्यात आले होते. युरोपीयांकडून पेशव्यांना भेट म्हणून मिळालेल्या दोन मोठ्या पितळ्याच्या घंटांपैकी एक येथे आहे, तर दुसरी महाड येथे आहे.
या मंदिराशी निगडित आणखी एक महत्त्वाचा ऐतिहासिक संदर्भ म्हणजे, माधवराव पेशवे जेव्हा क्षयरोगाने ग्रस्त झाले, तेव्हा त्यांना येथे आणण्यात आले होते, आणि गणपतीसमोरच त्यांचे निधन झाले. त्यांच्या स्मरणार्थ, या परिसरात रमाबाई यांनी सती झाल्यानंतर त्यांची स्मृती जपण्यासाठी एक सुंदर बाग तयार करण्यात आली आहे. मोरया गोसावी यांना येथेच सिद्धी प्राप्त झाल्याचा उल्लेखही या स्थळाशी संबंधित आहे.
मंदिर-
श्री चिंतामणीचे मंदिर अत्यंत भव्य आणि आकर्षक आहे. मंदिराच्या आवारात एक मोठी घंटा आहे, जी भाविकांचे लक्ष वेधून घेते. या मंदिरातील गणपतीची मूर्ती स्वयंभू आहे, आणि तिची सोंड डाव्या बाजूस वळलेली आहे. ही मूर्ती आसनस्थ आहे आणि पूर्वाभिमुख आहे. गणपतीच्या डोळ्यांत दोन तेजस्वी लाल मणी आणि हिरे आहेत. हे मंदिर आजही आपल्या भक्कम रचनेमुळे दृढ स्थितीत आहे आणि भाविकांमध्ये श्रद्धेचे स्थान म्हणून मोठ्या भक्तिभावाने पूजले जाते.