तीर्थक्षेत्र
ballaleswar-pali
|| तीर्थक्षेत्र ||
तीर्थक्षेत्र बल्लाळेश्वर (पाली)
पाली गावात रायगड जिल्ह्यात स्थित असलेले बल्लाळेश्वर मंदिर हे अष्टविनायकांपैकी एक मानले जाते. गणेश पुराणात पालीचा बल्लाळेश्वर गणपतीला अष्टविनायकातील तिसरे स्थान प्राप्त आहे. हा एकमेव गणपती आहे जो भक्ताच्या नावाने ओळखला जातो; बल्लाळ हा भक्त गणपतीचा अतिशय प्रिय भक्त होता.
मंदिराची रचना
या मंदिराची रचना अनोखी आहे. सुर्य उगवल्यावर, सूर्याच्या किरणा प्रत्यक्ष मूर्तीच्या अंगावर पडतात. याच्या दोन्ही बाजूस दोन तलाव आहेत, ज्यातील एका तलावाचे पाणी पूजेच्या उपयोगासाठी रोज वापरले जाते. मंदिराची मूळ मूळ स्वयंभू असून तिच्या डोळ्यांमध्ये हिरे जडलेले आहेत. गणपतीला उपरणे आणि अंगरखा असे वस्त्रें अर्पण केली जातात.
बल्लाळेश्वराची मूर्ती एका दगडी सिंहासनावर स्थित आहे. ही मूर्ती पूर्वाभिमुख असून तिची सोंड डावीकडे वळलेली आहे. मूर्तीच्या पार्श्वभूमीवर चंदेरी रंग आहे आणि रिद्धी-सिद्धी चामरे धरलेले आहेत. मूर्तीची उंची साधारणतः तीन फुट आहे, आणि तिच्या डोळ्यांची व बेंबीची हिरे जडित सजावट आहे.
हिवाळ्यात, दक्षिणायनातील सूर्याची किरणे थेट मूर्तीवर पडतात, हे मंदिराच्या विशेष रचनेमुळे शक्य होते. संपूर्ण मंदिर दगडाचे असून, दगड शिश्याच्या रसाने जोडलेले आहेत.
पूजा आणि उत्सव
मंदिर सकाळी ८ वाजेपर्यंत भाविकांसाठी खुले असते. गाभाऱ्यात प्रवेश मिळवण्यासाठी भाविकांना सकाळी ८ पर्यंतच परवानगी असते. गणेश चतुर्थी आणि गणेश जयंती येथे मोठ्या धुमधडाक्यात साजरी केल्या जातात. गणेश जयंती माघ प्रतिपदा ते माघ पंचमीपर्यंत साजरी केली जाते. चतुर्थीला महानैवेद्य आणि पंचमीला दहीकाला असे नैवेद्य अर्पण केले जाते. भक्तांचे मानणे आहे की गणपती स्वतः येऊन नैवेद्य ग्रहण करतो आणि आपल्या बोटांचे ठसे नैवेद्यावर सोडतो.
पाच दिवस गणपतीची पालखी निघते आणि विविध भजन-कीर्तनांचे आयोजन केले जाते. याशिवाय, अंगारकी आणि संकष्टी चतुर्थीचे उत्सवही येथे उत्साहाने साजरे केले जातात.