aundha-nagnath-jyotirlinga
|| तीर्थक्षेत्र ||
|| औंढा नागनाथ-ज्योतिर्लिंग ||
औंढा नागनाथ मंदिर भारतातील महाराष्ट्र राज्यातील हिंगोली जिल्ह्यात स्थित एक ऐतिहासिक आणि धार्मिक स्थल आहे. औंढा-नागनाथ हे एक प्रमुख ज्योतिर्लिंग तीर्थक्षेत्र असून याचे प्राचीन नाव आमर्दक आहे. ‘आमर्दक’ हा नाम प्राचीन शैवपंथाशी संबंधित आहे आणि यावरून या स्थळाचे नाव आल्याचे मानले जाते.
आमर्दक सन्तान म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या शैव अनुयायांचे हे प्रमुख पीठ आहे, ज्याचा प्रभाव सातव्या ते अकराव्या शतकात गुजरात, राजस्थान आणि मध्य प्रदेशमध्ये देखील पसरला होता.
भारतातील बाराज्योतिर्लिंगांपैकी एक मानले जाणारे नागनाथ (नागेश्वर) मंदिर औंढा येथे स्थित आहे. याच गावात एकेकाळी आमर्दक सरोवर होते. मंदिराचा परिसर २९० X १९० फूट एवढ्या विस्तीर्ण क्षेत्रफळावर पसरलेला असून, त्या परिसराभोवती एक मोठा परकोट आहे.
परकोटाला चार प्रवेशद्वार आहेत, त्यात उत्तरेकडील प्रवेशद्वारावर नगारखाना आहे, जो मुख्य प्रवेशद्वार मानला जातो. आवारात एक पायविहीर आहे, ज्याला नागतीर्थ असे संबोधले जाते. ही पायविहीर सासू-सुनेची बारव म्हणूनही ओळखली जाते.
मुख्य मंदिराची लांबी १२६ फूट, रुंदी ११८ फूट आणि उंची ९६ फूट आहे. मंदिराच्या पश्चिमेला नामदेव महाराजांचे मंदिर आणि सभामंडप आहे. औंढा हे संत नामदेवांचे गुरु विसोबा खेचर यांचे गाव देखील आहे, आणि त्यांची समाधी या परिसरातच स्थित आहे.
हे मंदिर केवळ धार्मिक महत्त्वामुळेच प्रसिद्ध नाही तर ऐतिहासिक आणि सांस्कृतिक दृष्ट्या देखील महत्त्वपूर्ण आहे.
मंदिराची पौराणिक कथा-
प्राचीन काळात दारूका नावाची एक राक्षसीण होती, जी पार्वतीला प्रसन्न करण्यासाठी कठोर तपश्चर्या करत होती. पार्वती तिच्या तपाने प्रभावित होऊन तिला एक विशेष वन प्रदान केले. हे वन अत्यंत चमत्कारिक होते; दारूका जिथे जाईल तिथे ते वन तिच्या मागे जात असे. दारूका आणि तिचा पती दारूक यांचा गर्व त्यांच्या शक्तीवर होता आणि ते लोकांचा अमानुषपणे छळ करत होते. त्यांनी अनेक ब्राह्मणांना ठार मारले आणि काही ब्राह्मणांना कैद केले.
कॅद केलेल्या ब्राह्मणांपैकी एक विशेष ब्राह्मण भगवान शिवचा भक्त होता. कैदेत असतानाही तो शंकराची उपासना करत असे. दारूक राक्षसाला हे समजल्यावर त्याने ब्राह्मणाला ठार मारण्याची धमकी दिली आणि तेथून निघून गेला. पण ब्राह्मण शिवभक्ताने आपल्या उपासना सुरूच ठेवली.
दारूकाला याची माहिती मिळाल्यावर तो धावत आला आणि त्याने ब्राह्मणाची पूजा लाथेने मोडली आणि ब्राह्मणांना ठार मारू लागला.
त्याच्या अत्याचाराच्या विरोधात सर्व ब्राह्मणांनी शंकराची सहायता मागितली. त्या क्षणी महादेव आपल्या भक्तांच्या आर्त प्रार्थनेला प्रतिसाद देऊन दारूक आणि दारूका राक्षसांचा वध केला. नंतर महादेव ब्राह्मणांना आश्वस्त केले की, “मी येथेच नागेश ज्योतिर्लिंगाच्या रूपात कायमचा वास करू.” हे स्थान आज नागनाथ किंवा नागेश ज्योतिर्लिंग म्हणून प्रसिद्ध आहे. मंदिराच्या आजुबाजूच्या वनाला ‘दारुकावन’ असे नाव देण्यात आले आहे.
औंढा नागनाथ मंदिराला कसे पोहोचावे–
विमानाने–
औंढा नागनाथ मंदिरासाठी जवळचे विमानतळ नांदेड आणि औरंगाबाद आहेत. नांदेड विमानतळ औंढा पासून सुमारे १०० किलोमीटर अंतरावर आहे, तर औरंगाबाद विमानतळ सुमारे २०० किलोमीटर अंतरावर आहे. या विमानतळांवरून टॅक्सी किंवा इतर स्थानिक वाहतूक सुविधांच्या सहाय्याने मंदिरापर्यंत सहज पोहोचता येते.
रेल्वेने-
रेल्वे मार्गाने औंढा नागनाथ मंदिराला पोहोचण्यासाठी हिंगोली ही जवळची रेल्वे स्थानक आहे. हिंगोली स्थानकावरून औंढा येथे आरामदायक रस्त्याने प्रवास करता येतो. परभणी रेल्वे स्थानक हा एक मोठा रेल्वे स्थानक आहे, जो दिल्ली, मुंबई, बेंगलोर आणि हैदराबादसह थेट रेल्वे कनेक्टिव्हिटी प्रदान करतो.
रस्त्याने–
औंढा नागनाथ मंदिर रस्त्याने सहज पोहोचता येते. पुणे, मुंबई, नागपूर, औरंगाबाद इत्यादी प्रमुख शहरांमधून बस सेवा उपलब्ध आहे. स्थानिक बससेवा, टॅक्सी, किंवा गाडीच्या सहाय्याने मंदिरापर्यंत सहजपणे पोहोचता येते.
या प्रकारे विविध वाहतूक सुविधांच्या मदतीने औंढा नागनाथ मंदिरात जाणे सोपे आहे.