तीर्थक्षेत्र
angkor-vat-cambodia-tirthaksetra
|| तीर्थक्षेत्र ||
अंग्कोर वाट – कंबोडियातील पवित्र तीर्थक्षेत्र
नाव: अंग्कोर वाट मंदिर
निर्माताः सूर्यवर्मन दुसरा
पुनर्विक्रेताः जयवर्मन सातवा
देवता: विष्णू
वास्तुशिल्प कला: ख्मेर आणि चोल शैली
स्थान: कंबोडिया
अंग्कोर वाट कंबोडियामधील एक विशाल धार्मिक स्मारक आहे, जे जगातील सर्वात मोठे मंदिर जटिल आहे. याचा क्षेत्रफळ 162.6 हेक्टर (1.626 दशलक्ष चौरस मीटर; 402 एकर) आहे. हे प्रामुख्याने विष्णूला समर्पित हिंदू मंदिर म्हणून बांधण्यात आले होते आणि 12 व्या शतकात बौद्ध मंदिरात रूपांतरित झाले.
या मंदिराचे बांधकाम सम्राट सूर्यवर्मन दुसऱ्या काळात झाले. अंग्कोर वाट हे ख्मेर साम्राज्याच्या स्वर्णकाळातील एक महत्त्वाचे केंद्र आहे, जे आजच्या कंबोडियाच्या अंगकोर क्षेत्रात स्थित आहे. मंदिराची वास्तूशास्त्र आणि कलाकृती ख्मेर आणि चोल शैलीच्या मिश्रणातून विकसित झाली आहे.
अंग्कोर वाट मंदिर हे एक आदर्श हिंदू मंदिर असून, या मंदिराच्या भिंती भारतीय शास्त्रांचा तपशीलवार वर्णन करतात. येथे आपल्याला पौराणिक कथा, देवतेच्या विविध रूपांची चित्रे आणि प्राचीन सांस्कृतिक घटक पाहता येतात.
अंग्कोर वाट मंदिर हे कंबोडियाच्या राष्ट्रीय ध्वजावर 1983 मध्ये आदर प्रतीक म्हणून समाविष्ट करण्यात आले आहे. हे मंदिर मेरू पर्वताचे प्रतीक आहे आणि येथे असलेले चित्रण भारतीय पौराणिक कथांच्या विविध परिशिष्टांचे चित्रण करते.
या भव्य स्मारकाचे वैशिष्ट्य म्हणजे पर्यटकांना सूर्यप्रकाशाच्या विविध खेळांचा अनुभव घेता येतो. अंग्कोर वाट आज एक प्रमुख पर्यटन स्थळ आहे आणि युनेस्कोच्या जागतिक वारसा स्थळांमध्ये समाविष्ट आहे. येथे आलेले पर्यटक केवळ वास्तूशास्त्राचे अद्वितीय सौंदर्यच पाहत नाहीत तर सूर्यास्त आणि सूर्योदय देखील अनुभवतात. हे स्थळ धार्मिक आणि सांस्कृतिक महत्त्वाचे असल्यामुळे लोक याला एक पवित्र तीर्थक्षेत्र मानतात.
इतिहासातील अद्वितीय घटनांचा प्रत्यक्ष अनुभव–
कंबोडियाच्या घनदाट अरण्यात, एक फ्रेंच शास्त्रज्ञ जंगलातील विविध फुलपाखरे आणि कीटकांचा शोध घेत होता. वर्ष १८६० चा काळ होता आणि फ्रेंचांनी कंबोडियावर सत्ता गाजवली होती. त्या काळच्या अंधाऱ्या जंगलात शास्त्रज्ञाला झुडपे आणि वेली तोडून पुढे जावे लागत होते. जंगलाच्या गाभ्यात गडप झालेल्या या शास्त्रज्ञाने अचानक एक अप्रतिम दृश्य पाहिले, ज्यामुळे त्याच्या डोळ्यांवर विश्वास बसवणे कठीण झाले!
समोर एक भव्य आणि आश्चर्यकारक इमारत उभी होती – संपूर्ण दगडात बांधलेली, आणि जंगलाने वेढलेली! हे एक धार्मिक मंदिर होते, ज्याचा आकार इतका मोठा होता की संपूर्ण दृष्टीला सामावणे अशक्य झाले. हे मंदिर ५००० किलोमीटर दूर भारतातून आलेल्या हिंदू पंथाच्या प्राचीन वास्तुशिल्पाचा उत्कृष्ट उदाहरण होते!
अंग्कोर वाट म्हणून ओळखले जाणारे हे मंदिर, आज जगातील सर्वात मोठे प्रार्थनास्थळ आहे. यासारखे विशाल प्रार्थनास्थळ जगात अन्य कोणत्याही धर्माचे अस्तित्वात नाही. १२व्या शतकात, अर्थात इसवीसन ११५० च्या सुमारास, कंबोडियाच्या हिंदू सम्राट दुसऱ्या सूर्यवर्मनने हे मंदिर बांधले. त्याच्या काळातील युरोपमधील कॅथेड्रल्सला बांधायला १५० ते ३०० वर्षे लागली, तर सूर्यवर्मनने हे मंदिर फक्त ३० ते ३५ वर्षांत पूर्ण केले!
अंग्कोर वाटच्या बांधकामासाठी लाखो कंबोडियन नागरिक, कामगार, कारागीर, मूर्तीकार, अभियंते आणि शेकडो हत्ती, बैलगाड्या वापरण्यात आले. ४८ लाख टनांपेक्षा जास्त दगड महेंद्र पर्वतातून आणले गेले. नदीच्या मार्गाने दगड वाहून नेणे अशक्य होते, त्यामुळे महाकठीण काम म्हणजे पर्वतातून कापलेल्या दगडांचे अंग्कोर वाटच्या स्थळी नेणे.
अंग्कोर वाटच्या वास्तुशास्त्रातील तंत्रज्ञान अत्यंत प्रगत आणि अद्भुत आहे. या मंदिरात सिमेंट, काँक्रीट किंवा लोखंडाचा वापर न करता, पूर्ण बांधकाम दगडावर दगड रचून पूर्ण केले गेले. मंदिराच्या आर्किटेक्चरमध्ये दगडात कोरलेल्या भित्तिचित्रांच्या तीन लांबलचक गॅलरीज आहेत. प्रत्येक गॅलरी एकमेकांवर उभी आहे, एक पिरॅमिडसारखी रचना तयार करत.
या मंदिराची भित्तिचित्रे पौराणिक कथा, रामायण, महाभारत आणि दुसऱ्या सूर्यवर्मनची कारकीर्द दर्शवतात. मंदिरातील जवळपास १५०० अप्सरा प्रत्येकाची वेगळी कोरीवकाम दर्शवतात, ज्यात प्रत्येक अप्सरेची पोशाख, आभूषण आणि केशभूषा वेगळी आहे.
अंग्कोर वाटच्या बांधकामाच्या तंत्रज्ञानावरून हा प्रकल्प किती अद्वितीय आणि चमत्कारीक होता याची कल्पना येते. हे मंदिर निर्माण करण्यासाठी त्या काळातील प्रत्येक कुटुंबाचा योगदान होता. हे पाहिल्यावर भारतीय स्थापत्यशास्त्राच्या अभिमानाची जाणीव होते आणि आपण किती महान संस्कृतीत जन्म घेतला आहे, याची महत्त्वाची कल्पना येते.