angaraki-chaturthi
|| सण – अंगारकी चतुर्थी ||
अंगारकी चतुर्थी: मंगळवारच्या संकष्टीचा विशेष आध्यात्मिक उत्सव
अंगारकी चतुर्थी हा गणपती भक्तांसाठी अत्यंत महत्त्वाचा आणि पवित्र दिवस आहे, जो मंगळवारी येणाऱ्या संकष्टी चतुर्थीला साजरा केला जातो. संकष्टी चतुर्थी ही प्रत्येक महिन्याच्या कृष्ण पक्षातील चतुर्थी तिथीला पाळली जाते, परंतु जेव्हा ही तिथी मंगळवारशी संनादते, तेव्हा तिला अंगारकी चतुर्थी असे विशेष नाव प्राप्त होते.
या दिवसाचे आध्यात्मिक महत्त्व आणि त्यामागील पौराणिक कथा गणपती भक्तांमध्ये उत्साह आणि श्रद्धा निर्माण करते. अंगारकी चतुर्थीच्या व्रताने एकच दिवसात 21 संकष्टींचे पुण्य मिळते, अशी श्रद्धा आहे, आणि यामुळे भक्तांच्या मनोकामना पूर्ण होतात.
अंगारकी चतुर्थीचे नाव आणि महत्त्व
हिंदू धर्मात गणपतीला विघ्नहर्ता, सिद्धी-बुद्धीचा दाता आणि मंगलमूर्ती मानले जाते. संकष्टी चतुर्थीच्या दिवशी भक्त उपवास करतात, गणपतीची पूजा करतात आणि संध्याकाळी चंद्रोदयानंतर गणपती श्लोक, अथर्वशीर्ष किंवा स्तोत्र पठण करून उपवास सोडतात. या दिवशी गणपतीला मोदक, दुर्वा आणि लाल फुले अर्पण केली जातात.
परंतु मंगळवारी येणारी संकष्टी चतुर्थी अंगारकी म्हणून ओळखली जाते, कारण ती मंगळ ग्रहाशी (अंकारक) जोडली गेली आहे. मंगळ ग्रह हा शक्ती, साहस आणि उत्साहाचे प्रतीक आहे, आणि या दिवशी गणपतीची उपासना केल्याने मंगळ दोष दूर होतो, तसेच जीवनातील अडथळे नष्ट होतात, अशी मान्यता आहे.
अंगारकी चतुर्थीला विशेष महत्त्व आहे, कारण या दिवशी मंगळ ग्रहाच्या शुभ लहरी पृथ्वीवर प्रबळ असतात. या लहरींचा लाभ घेऊन भक्त आपल्या जीवनातील संकटे, कर्ज आणि अडकलेली कामे मार्गी लावण्यासाठी गणपतीची मनोभावे उपासना करतात. असे मानले जाते की, अंगारकी चतुर्थीचे व्रत केल्याने भक्तांना 21 संकष्टी व्रतांचे फळ एकाच दिवसात प्राप्त होते, आणि यामुळे त्यांच्या इच्छा पूर्ण होतात.
अंगारकी चतुर्थीची पौराणिक कथा
कृतयुगात अवंती नगरीत भरद्वाज ऋषी नावाचे वेदवेत्ता आणि महान गणेश भक्त राहत होते. त्यांनी मानवजातीला गणपती पूजेचे महत्त्व आणि शक्ती यांचे दर्शन घडवले. एकदा पृथ्वीमातेच्या गर्भातून जास्वंदीच्या झाडाजवळ एक रक्तवर्णी मुलगा जन्मला, ज्याचे नाव अंकारक असे ठेवले गेले.
हा मुलगा सात वर्षांचा झाल्यावर पृथ्वीमातेने त्याला पुन्हा भरद्वाज ऋषींच्या स्वाधीन केले. ऋषींनी त्याचे उपनयन संस्कार केले, वेदांचे शिक्षण दिले आणि गणपती मंत्राची दीक्षा देऊन त्याला उपासना करण्यास सांगितले.
अंकारकाने गणपतीच्या आज्ञेनुसार जंगलात जाऊन हजार वर्षे कठोर तपश्चर्या केली. त्याची ही तपस्या मंगळवारी आलेल्या संकष्टी चतुर्थीच्या दिवशी पूर्ण झाली. गणपती त्याच्या भक्तीवर प्रसन्न झाले, आणि अंकारकाने त्यांच्याकडे वर मागितला, “मला स्वर्गात राहून अमृत पिण्याचा आणि त्रैलोक्यात प्रसिद्ध होण्याचा वर द्या.” गणपतीने त्याला आशीर्वाद देत सांगितले, “तुझ्या तपश्चर्येचे पुण्य युगानुयुगे भक्तांना मिळेल.
यापुढे मंगळवारी येणारी संकष्टी चतुर्थी अंगारकी चतुर्थी म्हणून ओळखली जाईल. या दिवशी व्रत करणाऱ्या भक्तांना 21 संकष्टींचे फळ मिळेल, आणि त्यांच्या सर्व मनोकामना पूर्ण होतील. तुझ्या रक्तवर्णी रूपामुळे तुला भौम, अंकारक आणि शुभ फल देणारा मंगळ म्हणून ओळखले जाईल. तुला ब्रह्मांडात ग्रहांचे स्थान मिळेल, आणि तू अमरत्व प्राप्त करशील.”
या वरदानामुळे अंगारकी चतुर्थीला विशेष महत्त्व प्राप्त झाले. जे भक्त नियमित संकष्टी चतुर्थी पाळू शकत नाहीत, त्यांच्यासाठी अंगारकी चतुर्थी ही एक अनमोल संधी आहे, ज्यामुळे त्यांना गणपतीच्या कृपेने संकटमुक्ती आणि यश प्राप्त होते.
अंगारकी चतुर्थीची पूजा आणि व्रत पद्धती
अंगारकी चतुर्थीच्या दिवशी भक्त सकाळी लवकर उठून पूजेची तयारी करतात. खालील विधी पाळले जातात:
- स्नान: सकाळी काळ्या तिळांचे पाणी घालून स्नान करावे. यामुळे शारीरिक आणि मानसिक शुद्धी होते.
- पूजा स्थान: स्वच्छ जागी लाल रंगाचे आसन ठेवावे आणि त्यावर गणपतीची मूर्ती किंवा सुपारी स्थापित करावी.
- गणपती पूजा: गणपतीला लाल सिंदूर, हळद-कुंकू, दुर्वा, जास्वंदाची फुले आणि मोदक अर्पण करावे. उदबत्ती, दीप आणि फळांचा नैवेद्य दाखवावा.
- हनुमान पूजा: अंगारकी चतुर्थीला हनुमानजींचीही पूजा करावी, कारण हनुमान मंगळ ग्रहाचे अधिपती मानले जातात. यामुळे मंगळ दोष दूर होतो.
- मंत्रजप आणि श्लोक: गणपती अथर्वशीर्ष, संकटनाशन स्तोत्र आणि खालील श्लोकांचे पठण करावे: गणेशाय नमस्तुभ्यं, सर्व सिद्धि प्रदायक।
संकष्ट हरमे देवं, गृहाणार्घ्यम् नमोऽस्तुते।
कृष्णपक्षे चतुर्थ्यातु, सम्पूजितं विधूदये।
क्षिप्रं प्रसीद देवेश, अंगारकाय नमोऽस्तुते। - उपवास: संपूर्ण दिवस उपवास करावा आणि चंद्रोदयानंतर श्लोक पठण करून उपवास सोडावा. फलाहार किंवा सात्त्विक भोजन घ्यावे.
- सावधानी: अंगारकी चतुर्थीचा उपवास चंद्रोदयानंतर सोडणे श्रेयस्कर आहे. गणपतीला भूक सहन होत नाही, आणि भक्तांनी उपाशी राहणे त्यांना पसंत नाही, म्हणून दुसऱ्या दिवशी उपवास सोडण्याची प्रथा टाळावी.
अंगारकी चतुर्थीचा संदेश
अंगारकी चतुर्थी हा सण गणपती भक्तांना श्रद्धा, भक्ती आणि कर्तव्यनिष्ठेची प्रेरणा देतो. मंगळ ग्रहाशी जोडलेला हा दिवस साहस, ऊर्जा आणि शुभ फलांचा संदेश घेऊन येतो. या व्रताने भक्तांचे कर्ज, संकटे आणि मंगळ दोष दूर होतात, आणि जीवनात यश, समृद्धी आणि शांती प्राप्त होते. अंकारकाच्या तपश्चर्येचे पुण्य या व्रताद्वारे भक्तांना मिळते, आणि गणपतीच्या कृपेने त्यांचे जीवन मंगलमय होते.
अंगारकी चतुर्थी आणि मंगळ दोष
ज्यांच्या कुंडलीत मंगळ दोष आहे, त्यांच्यासाठी अंगारकी चतुर्थी विशेष फलदायी आहे. गणपती आणि हनुमानाची पूजा, लाल सिंदूर आणि दुर्वा अर्पण यामुळे मंगळाचे अशुभ प्रभाव कमी होतात. या दिवशी मनोकामना पूर्ण करण्यासाठी आणि अडकलेली कामे मार्गी लावण्यासाठी भक्तांनी व्रत आणि पूजा अवश्य करावी.
अंगारकी चतुर्थी हा गणपती भक्तीचा, मंगळ ग्रहाच्या शुभ लहरींचा आणि आध्यात्मिक उन्नतीचा उत्सव आहे. अंकारकाच्या तपश्चर्येने आणि गणपतीच्या वरदानाने हा दिवस विशेष महत्त्वाचा ठरतो.
या दिवशी गणपतीला लाल फुले, दुर्वा आणि मोदक अर्पण करून, हनुमानाची पूजा करून आणि चंद्रोदयानंतर उपवास सोडून भक्त आपले जीवन समृद्ध करू शकतात. चला, या अंगारकी चतुर्थीला आपण मंगलमूर्ती गणपती आणि हनुमानाची भक्ती करूया, मंगळ दोष दूर करूया आणि आपल्या मनोकामना पूर्ण करूया!
